جایگاه فاجعه در طنز کجاست؟

سلسله نشست‌های مکتب خانه طنز همزمان با افتتاحیه هشتمین جشنواره طنز سوره به بررسی جایگاه کمدی در هنگام بروز فاجعه و همچنین جایگاه کمدی و تراژدی در جامعه اختصاص داشت.

به گزارش شیرین طنز، به نقل از خبرنگار پایگاه خبری حوزه هنری، عصر شنبه ۲۵ مرداد در ابتدای این نشست بخش‌هایی از سریال تلویزیونی طنز «بله، آقای وزیر» که پیش از این از شبکه دو سیما پخش شده بود به نمایش درآمد و درباره بازتاب مسائل اجتماعی در طنز تلویزیونی صحبت شد.

بعد از نمایش فیلم، چند نفر از طنزپردازان جوان آثارشان را خوانده و افراد حاضر در این نشست به نقد و بررسی آن‌ها پرداختند. در این نشست که رضا ساکی، طنز‌پرداز، مدیریت آن را به عهده داشت، چهره‌های سر‌شناسی حضور داشتند از جمله اسماعیل امینی، جلال سمیعی، حامد اسحاقی، نیما پاشاک و… را می توان برشمرد.

در بخشی از این نشست، رضا ساکی و نیما پاشاک مناظره‌ای درباره کمدی و فاجعه انجام دادند. در این گفت و گو که با توجه به سانحه سقوط هواپیما و فوت چندین نفر از هموطنان مان در فرودگاه مهرآباد انجام شد، به این موضوع پرداخته شد که اساسا جایگاه فاجعه در طنز کجاست و چه مضامینی را می‌توان وارد کمدی کرد.

رضا ساکی با اشاره به این که دو روز پس از سانحه سقوط هواپیمای خبرنگاران، به این موضوع به طنز اشاره کرده و این واکنش مورد استقبال واقع شده است، گفت: طنز‌پرداز می‌تواند بسته به شرایط، موضوعات تلخ را هم سوژه طنز قرار دهد و به آن‌ها اشاره کند. نیما پاشاک در این زمینه گفت: باید ببینیم پس از فاجعه، برای چه چیزی طنز را در تقابل با فاجعه قرار می‌دهیم.

وی با اشاره به تفاوت کمدی و طنز در این زمینه گفت: اگر هر کدام از این کلمات را استفاده کنیم، شکل و شمایل بحث عوض می‌شود و شاید بهتر بود اسم این گفت و گو را طنزنویسی در شرایط بحرانی می‌گذاشتیم چرا که وقتی صحبت از کمدی می‌شود بحث تغییر جهت می‌دهد.

این طنز‌پرداز با بیان این که کمدی و تراژدی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند، گفت: برای بررسی تفاوت کمدی و تراژدی شاید بهتر باشد ببینیم یونانی‌ها چطور به این دو موضوع نگاه می‌کردند. شاید اولین بحث، از نگاه ارسطو مطرح شده که معتقد بود کمدی در جایگاه دوم قرار دارد و تراژدی در مرتبه اول است که فرهنگ یک ملت را می‌سازد. ضمن این که تراژدی را مخصوص اشراف می‌دانستند و شاهان و شاهزاده‌ها قهرمانان تراژدی‌ها بودند. در مقابل، کمدی زبان مردم عادی بود و قهرمان‌ها مردم عادی بودند.

پاشاک در ادامه اشاره کرد: در شرایط جدید این تفکیک از بین می‌رود و یک وقفه کمیک ایجاد می‌شود بنابراین باید دید چطور می‌توان این مرز تراژدی و کمدی را جا به جا کرد. باید ببینیم در شرایطی که فاجعه‌ای ایجاد می‌شود که مسببینی دارد و شرایطی است که عزای عمومی وجود دارد، وقفه کمدی در کجا قرار می‌گیرد؟

در پاسخ به این گفته‌های پاشاک، رضا ساکی با تایید این که گفته می‌شود تراژدی، جهان مردمان بر‌تر و کمدی جهان مردمان عادی است، گفت: اما این مسائل در جهان مدرن در هم تنیده‌اند؛ به طوری که گفته می‌شود هنگامی که کمدی به اوج خودش برسد، دیگر کمدی نیست و تراژدی هم وقتی به ‌‌نهایت تراژدی برسد، خنده دار می‌شود.

این طنز‌پرداز تاکید کرد: شاید در این میان باید حساب طنز‌پرداز با کسی که صرفا می‌خواهد به موضوع به چشم یک موضوع طنز نگاه کند را جدا کرد، ضمن این که با در نظر گرفتن مرور زمانی و این که اجازه دهیم مدتی از این موضوع بگذرد، شاید بتوان به آن قضیه نگاه طنزآمیز داشت. هنگامی که در حادثه‌ای مانند سقوط هواپیما، مسئولین صرفا همه چیز را توجیه می‌کنند، به نظر می‌رسد می‌شود از طنز کمک گرفت.

اما نیما پاشاک در ادامه گفت: به گفته فروید، خنده نوعی مکانیزم گریز است و این بحث درباره طنز و کمدی متفاوت است و چون درباره کمدی بحث شد، ناچاریم به کمدی برگردیم و از آن زاویه به این موضوع نگاه کنیم.
وی همچنین گفت: باید دقت کرد که چه سوژه‌هایی را می‌توان کمدی کرد؛ چرا که گاهی با کمیک کردن یک شرایط حاد اخلاقی، از ارزش آن موضوع کاسته می‌شود. به عنوان مثال هنگامی که در اثر سقوط هواپیما، یک شوک خبری ایجاد می‌شود، اگر بلافاصله آن را وارد فضای کمدی کنیم، از ارزش تراژدی آن کاسته و آن را به سمت کمدی سوق داده‌ایم. این کار می‌تواند واقعیت امر را تحریف کند و تمرکز را از ماجرای اصلی کنار بزند. بنابراین به عقیده من بلافاصله واکنش طنز نشان دادن نسبت به این موارد اتفاق خوبی نیست و یک بازه زمانی لازم دارد.

رضا ساکی هم در پاسخ با بیان این که افکار عمومی منتظر نمی‌ماند، گفت: در عین حال باید به این توجه داشته باشیم که تعریف ما از کمدی در حال حاضر با آنچه در قرون گذشته از کمدی و تراژدی تعریف می‌شده تفاوت دارد.

نیما پاشاک هم در ادامه این گفت و گو تاکید کرد: باید به این دقت کنیم که قالب نمی‌تواند موافقت یا مخالفت صددرصدی را ایجاد کند بلکه باید با حساسیت زیادی به این موضوعات پرداخت؛ چرا که پرده درانی است که در چنین شرایطی آزارهنده می‌شود.

وی با اشاره به این که شکسپیر، هم قبل و هم بعد از فاجعه، از وجه کمیک استفاده می‌کند، گفت: شکسپیر با این روش کاری می‌کند که مخاطب، تحمل اتفاق تلخ را داشته باشد اما نحوه پرداختن به این مسئله است که مهم است. درست است که با استفاده از طنز قرار است اعتراضی به آن فاجعه داشته باشیم اما می‌توان کمی به احترام آدم هایی که در آن فاجعه صدمه دیده‌اند صبر کرد و بعد نسبت به شرایط اعتراض کرد.