بررسی طنز در ادبیات و داستان سوررئال با نگاهی به آثار آلبرتو موراویا
یعقوبی: ترجمه کلمه به کلمه به ساختار متن آسیب می‌زند
صدوسی‌وهفتمین نشست «دگرخند» یک‌شنبه ۱۶ تیر ماه با حضور حسین یعقوبی، هاله ناظمی و شهرام شاه شهید در حوزه هنری برگزار شد.
به گزارش شیرین طنز، به نقل از پایگاه خبری حوزه هنری، این برنامه، با موضوع بررسی طنز در ادبیات و داستان سوررئال با حضور حسین یعقوبی، هاله ناظمی و شهرام شاه شهید و اجرا و مدیریت مهدی فرج‌اللهی برگزار شد.
ناظمی: درک طنز به زبان‌های مختلف سخت است
در ابتدای برنامه، هاله ناظمی مترجم گفت: مجموعه داستان‌های طنز سوررئالیستی آلبرتو موراویا حاصل یک دهه از تلاش نویسنده در سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۳ است که مصادف با اوج حکومت فاشیستی موسولینی است.
موراویا، برای فرار از تیغ سانسور، به این سبک پناه آورد تا بتواند عقاید خود را بیان کند و آن‌ها را انتشار دهد. نسخه اصلی کتاب به زبان ایتالیایی بود که ما آن را در سه جلد منتشر کردیم؛ در ابتدا قرار بر ترجمه همه داستان‌ها نبود ولی دکتر قیصریه تعدادی از آن‌ها را انتخاب کردند و قرار شد که من ترجمه‌شان را انجام دهم که جلد اول این مجموعه با عنوان «گوساله دریایی» منتشر شد که از آن استقبال شد و پیشنهاد کردند که به این کار ادامه دهم. دکتر قیصریه هم خواستند که ترجمه‌های دو مجموعه‌ی بعدی «خوشبختی در پشت ویترین» و «دگردیسی در ضیافت» توسط من، اعظم رسولی و مژگان مهرگان انجام شود.
وی ادامه داد: لازم به تذکر است که داستان‌های این مجموعه‌ها «خوشبختی در پشت ویترین» و «دگردیسی در ضیافت» از تنوع زیادی برخوردار است و بعضی از آن‌ها دارای پیش‌زمینه‌های اسطوره‌ای و تاریخی و برخی نیز بسیار ساده و روان هستند.
ناظمی با اشاره به اینکه به طور کلی، درک طنز به زبان‌های مختلف سخت است، عنوان کرد: مترجم باید بتواند طنز را در ترجمه به خوبی به مخاطب انتقال دهد.
این نویسنده و مترجم در مورد سختی‌های ترجمه طنز گفت: موراویا خود را پیرو داستایفسکی می‌داند و زبانش کنایه‌آمیز و تاثیرگذار است و می‌توان در رمان دلتنگی این نویسنده ردپای داستایفسکی را ملاحظه کرد. رمان‌ها و داستان‌های کوتاه آلبرتو موراویا بسیار قوی است و ایشان چند رساله و آثاری در حوزه کودک نیز نوشته است.
وی همچنین گفت: دریافت کلی متن، یک جنبه از کار است امّا برگردان آن به فارسی بسیار دشوار است. وقتی که اثری دارای پیش‌زمینه‌های اسطوره‌ای و تاریخی باشد مترجم باید در مورد آن‌ها تحقیق کند تا هدف نویسنده را از این کار متوجه شود. ترجمه‌ها فقط با تکرار و تمرین رشد می‌کنند و با نظر استادان و بهره‌گیری از ویراستارهای مجرب و کارآزموده ارتقا می‌یابند. ضمنا باید پس از چند روز دوباره به متن رجوع کنیم و آن را از دیدگاه مخاطب مطالعه کنیم تا روان و قابل فهم باشند.
یعقوبی: موراویا نویسنده مهم قرن بیستم است
در قسمت بعدی برنامه، حسین یعقوبی به نکاتی درباره ادبیات سوررئال و طنز اشاره کرد و گفت: موراویا نویسنده مهم قرن بیستم است؛ ولی مخاطبان ما به دنبال کتاب‌های مهم و به‌روز هستند که به همین خاطر، کتاب‌های اورهان پاموک و الیف شافاک، نویسندگان ترک، با استقبال زیادی روبه‌رو شدند.
وی افزود: به طور کلی، جنبش سوررئالیسم در ادامه دادائیسم آمد. مکتب سوررئالیسم در سه شکل فرد عادی در محیط غیر عادی، فرد غیر عادی در محیط عادی و فرد غیر عادی در محیط غیر عادی شکل گرفته است.
حسین یعقوبی با ذکر مثالی تفاوت سوررئالیسم، رئالیسم جادویی و فانتزی را این‌گونه بیان کرد: اگر فرد از بالا سقوط کند و تبدیل به پروانه شود سوررئالیسم، اگر او از بالا سقوط کند و پس از صدمه‌دیدن صحبت کند و به راه خود ادامه دهد رئالیسم جادویی و اگر شخص در هنگام سقوط بال دربیاورد و تبدیل به اَبَرقهرمان شود، فانتزی رخ داده است.
او در مورد سختی‌های ترجمه گفت: ترجمه‌ی کلمه به کلمه به ساختار متن آسیب می‌زند و متن برای مخاطب روان و قابل درک نخواهد بود؛ پس به نظر من طنزپرداز باید به روح طنز توجه کند. من، از ۱۸ عنوان کتابی که ترجمه کردم، ۱۳ عدد از آن‌ها طنز بوده‌است. کتاب‌های من، در نشر مروارید چون معیار آن‌ها روانی متن هست به سرعت چاپ می‌شود اما تاکید نشر چشمه بر ترجمه کلمه به کلمه است که همین موضوع انتشار کتاب‌های مرا در این انتشارات با تاخیر مواجه می‌کند. ضمنا گاهی بعضی از ضرب‌المثل‌ها معادل فارسی دارند و قابل ترجمه هستند ولی مشکلاتی که ناشی از تفاوت‌های فرهنگی و زبانی باشد کار ترجمه را سخت می‌کند.
وی افزود: در ایران نام نویسنده و عنوان جزو معیارهای افراد برای انتخاب کتاب است و ژانر آن برای اشخاص مهم نیست. ضمنا نوع بیان طنز از اهمیت زیادی برخوردار هست که باید به گونه‌ای باشد که سبب رنجش مخاطبان نشود. به عنوان مثال، طنز سعدی، چنان فاخر و هنرمندانه است که همه، از مطالعه آن لذت می‌برند.
مهدی فرج اللهی در ادامه صحبت‌های یعقوبی بر این نکته تاکید کرد و گفت: زنده‌یاد منوچهر احترامی همیشه توصیه می‌کردند که طنزپردازان به جای معلول‌ها به سراغ علت‌ها بروند تا اثری ماندگارتر و تاثیرگذارتر خلق شود.
شاه شهید: ادبیات ایتالیا مهجور مانده است
در بخش بعدی برنامه، شهرام شاه شهید درباره ادبیات ایتالیا گفت: ادبیات ایتالیا نسبت به ادبیات اروپا مهجور مانده‌است. موراویا جزو پنج نویسنده برتر ایتالیا است که سه دوره ادبی دارد که سبک ادبیش در این دوره‌ها کاملا متفاوت از یکدیگر هست.
وی ادامه داد: «آدم بدشانس» داستانی رئال درباره جامعه‌ی ایتالیا، «دیوار و شمعدانی» مربوط به دوره دوم زندگی او و داستان سوررئال و «گوساله‌ی دریایی»، «خوشبختی در پشت ویترین» و «دگردیسی در ضیافت» طبقه‌ی حکومتی ایتالیا را نقد می‌کند که طنز است. تاکنون ۱۵ عنوان از کتاب‌های موراویا در ایران منتشر شده‌است.
او در مورد انتشار کتاب‌های خارجی در ایران گفت: ما در ایران، حدود ۴۳ عنوان کتاب از ادبیات کلاسیک ایتالیا را منتشر کردیم. در ادبیات مدرن نیز به سراغ نویسندگان جدید مانند استفانو ینی رفتیم و «کافه زیر دریا» و «مارگاریتا بولشیویتا» را چاپ کردیم. امّا کتاب آدم بدشانس به خاطر عنوان، ماجرا و طرح جلد جذاب، پرفروشترین کتاب شد.
در پایان کارشناسان، به سوال‌های حاضران جواب دادند و این برنامه از سلسله برنامه‌های «دگرخند» با پذیرایی از حاضران خاتمه یافت.
