«شوخ‌طبعی در آثار سنایی» عنوان کتابی است که به قلم «حرمت مصلح رشت‌آبادی» نوشته شده و در آن با توجه به دیدگاه فرمالیست‌ها و ساختارگرایان به بررسی آثار این شاعر پرداخته شده است.
به گزارش شیرین طنز ، به نقل از ایرنا، این کتاب ۱۹۴ صفحه‌ای با شمارگان ۵۰۰ نسخه در سال ۱۳۹۷ از سوی انتشارات نگار کمال به چاپ رسیده و با قیمت هر جلد ۱۶ هزار تومان روانه کتابفروشی‌ها شده است.
شعر ترجمان روح انسان و هنری زبانی
در مقدمه این کتاب که به قلم دکتر«علی‌اکبر کمالی‌نهاد» نوشته شده، شعر ترجمان روح انسان و هنری زبانی نام گرفته که انتقال احساسات و عواطف و اندیشه‌های انسانی را در زمان و مکان‌های مختلف برعهده دارد و با تاثیرپذیری بالا بر مخاطب می‌تواند جان کلام و احساس را منتقل کند.
در بخش دیگری از مقدمه آمده است: با تاملی در تاریخ شعر و متون ادب فارسی در قرن ششم تا هشتم می‌توان دریافت که کاربرد مطایبه و شوخ طبعی در بیشتر اشکال استفاده می‌شده و در این دوره نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی موجب گسترش ادبیات تعلیمی و نفوذ هرچه بیشتر عرفان و تزکیه اخلاقی شده است.
نویسنده مقدمه افزوده است: سنایی با شگردها و تاکتیک‌های متنوعی متناسب با موقعیت و اقتضای کلام شوخ‌طبعی را چاشنی سخنش کرده و از مطایبه ، طنز، هجو، هزل، طعنه، تمثیل طنزآمیز، کاریکماتور، حکایات تمثیلی شوخ‌مابانه، گفت و گوی ظریف بهره جسته است.
گونه‌های شوخ‌طبعی به‌کار رفته در سخن سنایی
در این بخش اضافه شده است: گونه‌های شوخ‌طبعی به‌کار رفته در سخن سنایی، کاربرد طنزهای اجتماعی، مذهبی، موقعیتی و بیانی، کاریکماتورو کنایه‌های طنزآمیز با بسامد بالا است و دقت در نوع بیان و لحن کلام و بهره‌گیری از لحن طنزآمیز و بیان همراه با نیشخند نسبت به دیگر شیوه‌ها مطایبه در سخن سنایی بیشتر آمده است.
کتاب حاضر شامل چهار فصل است که نویسنده در فصل نخست آن کوشیده سنایی و جایگاه شعری او را به مخاطب معرفی کند، شرح زندگینامه سنایی، معرفی آثار و سبک این شاعر ، ساحت‌های وجودی شعر و اقطاب تاریک آثار این شاعر، کنکاش در مدار خاکستری و مواضع روشن آثار سنایی، نگاهی به شاکله عصر زیستی و روابط اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه و جایگاه سنایی در تاریخ شعر فارسی از جمله مطالبی است که در این بخش ارایه شده است.
نویسنده در فصل دوم این کتاب، شوخ‌طبعی و اشکال مختلف آن از زبان ادب و نظریه فرمالیست‌های روسی و ساختارگریان را عنوان کرده است و با بیان تقسیم‌بندی شعر از نظر معنا، ماهیت و اغراض، کوشیده انواع شوخ‌طبعی ، چگونگی مطایبه‌آمیز بودن متن، نظریه‌های رایج در متون مطایبه‌ای، اهمیت و ارزش شوخ‌طبعی، نقش خنده و لبخند، انگیزه‌های روانی، اجتماعی ، سیاسی و هنری شوخ طبعی و شرح لطیفه، جوک، کمدی، طعنه کنایه‌ای شرح داده و فرآیند ارتباطی، نقش پیام و انواع هنجارگریزی و قاعده افزایی را توضیح داده است.
نمونه‌هایی از آثار سنایی با چاشنی
فصل سوم این کتاب به شرح نمونه‌هایی از آثار سنایی با چاشنی شوخ‌طبعی پرداخته و کوشیده است تا طنز اجتماعی، مذهبی و موقعیتی، هزل، انگیزه‌های شخصی و تفننی در کنار اهداف تعلیمی این شاعر را عنوان کند و هجو هزل‌گونه، بازی زبانی، تمثیل طنزآمیز، حکایات تمثیلی، تشبیهات تمثی
ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳–۵۴۵ قمری)، شاعر و عارف برجسته و از بزرگ‌ترین صوفیان و شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی است که در سدهٔ پنجم هجری می‌زیسته و برخی معتقدند که سنایی شاعری است که برای نخستین بار عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی کرده است.
قصاید، غزلیات، رباعیات، قطعات و مفردات سنایی در در قالب دیوان اشعار این شاعر منتشر شده و حدیقه الحقیقه، طریق‌التحقیق، سیرالعباد الی المعاد، کارنامه بلخ، عشق‌نامه، عقل‌نامه و مکاتیب از دیگر آثار این شاعر پارسی گوی است.
