صابر قدیمی معتقد است، بزرگ‌ترین مشکل طنزنویسان امروز «خودمقدس‌پنداری» اقشار مختلف جامعه است، همان تقدسی که افراد به واسطه ماه تولد، قومیت یا رابطه خونی‌شان برای خود قائلند.
انسان‌های «بَربُخوری» شده‌ایم
به گزارش شیرین طنز، این طنزپرداز در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره بزرگ‌ترین مشکل طنزنویسان امروز گفت: همه ما منتظریم ببینم چطور می‌شود تا به ما بربخورد. این رفتار به شدت به همه چیز ما لطمه می‌زند.
او همچنین افزود: همه چیز به ما برمی‌خورد و به اصطلاح انسان‌های «بَربُخوری» شده‌ایم. یعنی صبح بیدار می‌شویم و سرچ می‌کنیم بدانیم جایی به ما توهین شده تا سریع عکس‌العمل نشان دهیم؟ یک وضعیت خودمقدس‌پنداری به وجود آمده است که به شکل وحشتناکی پیش می‌رود.
این شاعر با اشاره به حدیثی از امام علی (ع) درباره احتمال گناه گفت: ما یک انسانیم که پر از ایراد هستیم. امام علی (ع) با آن عظمت چنین می‌فرمایند؛ ما چطور خودمان را تا این حد مقدس می‌دانیم؟
او با بیان این که این مقدس‌پنداری‌ای که برای خودمان قائلیم چه معنی می‌دهد؟ متذکر شد: کلمه “جایگاه رفیع” که برای خودمان ساخته‌ایم معضل بزرگی است و واقعا مشکلی دردناک و توهم‌زا محسوب می‌شود. تا هر اتفاقی می‌افتد از عبارت جایگاه رفیع خبرنگاران یا جایگاه رفیع طنزنویسان استفاده می‌کنیم.
به مهرماهی بودنم افتخار می‌کنم!
قدیمی با تاکید بر سطحی بودن افتخارات برخی از مردم ایران تصریح کرد: گاهی حتی می‌گویند و مطلب می‌گذارند که من مهرماهی هستم، فلان آدم هم مهرماهی است، کسی به او توهین نکند؛ من به مهرماهی بودنم افتخار می‌کنم! این حالت در فضای مجازی دیگر مسخره شده است. ما به جایی رسیده‌ایم که همه چیز را به مسخرگی گرفته‌ایم.
این طنزپرداز ادامه داد: من هشدار می‌دهم اگر به همین منوال پیش برویم مشکلات عدیده اجتماعی به وجود می‌آید. قبل از این‌که بدانیم طنز چیست و چه کارکرد و تاثیری دارد، باید بدانیم که امروزه در کنار رذیلت‌های اخلاقی همچون ریا، خودمقدس‌پنداری هم معضل بزرگی شده است.
او با اشاره به برخی افتخارات پوشالی دیگر بیان کرد: می‌گوییم چون من پسر فلانی هستم آدم مقدسی هستم و کسی حق ندارد با من شوخی کند. چون من از فلان شهر یا نژاد هستم کسی حق ندارد درباره من چیزی بگوید. یا چون در فلان محله زندگی می‌کنم آدم برتری محسوب می‌شوم.
این شاعر با بیان مثالی اظهار کرد: این کارها تا حدی پیش رفته است که من در مطلب طنزی که می‌خواستم بنویسم پیش خودم حساب کردم اگر اسم بگذارم به یک‌سری برمی‌خورد. بگویم از کجا آمده، به شهری برمی‌خورد. اگر شغلی به او نسبت بدهم به یک عده برمی‌خورد و از هر چیزی که مدنظرم بود ترسیدم.
هر چیز بانمکی را طنز می‌دانیم
قدیمی سپس درباره شاخه‌های شوخ‌طبعی گفت: مشکل اساسی طنز امروز این است که شناخت درستی از طنز نداریم و هرچیز بانمکی را طنز می‌نامیم. در صورتی که فکاهه، هجو، هزل و طنز زیرمجموعه‌های شوخ‌طبعی هستند، اما ما همه این‌ها را طنز می‌دانیم.
او ادامه داد: در واقع ارزش و بالا و پایین بودن مطلب مطرح نیست. گاهی یک جوک باعث خنده و انبساط خاطر می‌شود و جایگاه خودش را دارد، اما باید بین این دسته‌ها تفاوت قائل شد. باز تاکید می‌کنم طنز مسخرگی یا فکاهه نیست؛ طنز جدی‌ترین بخش زندگی است که قرار است معضلات جدی را مطرح کند.
این طنزپرداز با بیان این‌که امیدوار است به روزی برسیم که بتوانیم طنز را به عنوان یک دسته مشخص و طبقه‌بندی‌شده در ادبیات ببینیم، بیان کرد: همان‌طور که ادبیات پایداری، ادبیات انقلاب، ادبیات عرفانی و غنایی داریم باید یک بخش هم برای طنز داشته باشیم.
قدیمی خطاب به طنزپردازان متذکر شد: طنزپردازان باید تلاش کنند آثارشان یا تاریخ مصرف نداشته باشد یا حتی‌الامکان تاریخ مصرف دیرتری داشته باشد. وقتی آثار عبید زاکانی را می‌خوانیم گویی همین امروز صبح برای وضعیت ما نوشته است؛ این طنز ایده‌آل ماست.
مشکلات طنز
او مشکل طنز را به خط قرمزها محدود ندانست و گفت: مشکلاتی همچون نبود حمایت مالی، تاریخ مصرف‌دار بودن آثار طنز و استفاده نکردن از بزرگان همیشه وجود داشته است.
او درباره مشکلات طنز بیان کرد: یکی از مشکلات این است که آن‌قدری که شاعر و نویسنده داشتیم، طنزپرداز نداشتیم. در واقع به غیر از قله‌هایی همچون عبید زاکانی، انوری، ایرج میرزا – که بیشتر جنبه شاعری‌اش برجسته است – و قاآنی، طنزپرداز نداشتیم.
قدیمی با بیان این‌که امروزه با استقبال بیشتری روبه‌رو هستیم، اظهار کرد: تعداد طنزنویسان افزایش یافته است. امروزه جوانانی را می‌بینیم که واقعا دغدغه طنز دارند و مایلند بسیاری از مسائل را با زبان طنز بیان کنند و با طنز آشنا هستند. برخلاف نظر برخی، من معتقدم وضعیت طنز روز به روز بهتر می‌شود.
او افزود: حضور اشخاصی همچون عمران صلاحی، خسرو شاهانی و ابوالفضل زرویی نصرآباد می‌درخشد و خوشبختانه رفته‌رفته تعداد طنزپردازان جوان باانگیزه بیشتر می‌شود.
این طنزپرداز با اشاره به مشکلات مالی اظهار کرد: در حال حاضر طنزها بیشتر نمود مطبوعاتی دارد و بسیاری از طنزپردازان ما بیشتر برای مطبوعات می‌نویسند. با توجه به این‌که متاسفانه آن‌قدر امکانات وجود ندارد که یک طنزنویس با آرامش یک رمان طنز بنویسد و مطمئن باشد که فروش می‌رود.
او افزود: به خاطر مشکلات مالی کمتر پیش می‌آید که طنزنویس یک اثر مستقل طنز ماندگار همچون «دایی جان ناپلئون» ایرج پزشکزاد خلق کند. دیده نمی‌شود که یک نفر یک کتاب طنز با دغدغه‌های انسانی که محدودیت زمانی نداشته باشد بنویسد.
قدیمی در ادامه تصریح کرد: من مطمئن‌ام اگر از سوی مسئولین حمایت مادی و معنوی شود ما در طنز شاهد اتفاق‌های خوبی خواهیم بود. امیدوارم رفته‌رفته با حمایت‌هایی که انجام می‌شود، جوانان فعال وارد حوزه طنز شوند، تا بتوانیم آثار خوبی داشته باشیم. طنز خوب بهترین وسیله برای اصلاح جامعه است.
او همچنین متذکر شد: باید آموزش را در کنار کار داشته باشیم و با حضور افراد بزرگی همچون استاد ابوالفضل زرویی نصرآباد و حمایت مسئولین کلاس‌هایی برگزار شود تا امثال من در آن‌ها دوره ببینند. این جوان‌های بااستعداد می‌توانند یک اتفاق بزرگ در طنز به وجود بیاورند.
او با تاکید بر تاریخ مصرف کوتاه اکثر نوشته‌های طنز امروز، گفت: اغلب ما طنزنویس‌ها با توجه به نیاز روز یک‌سری مطالب و اشعار طنز می‌نویسیم که برخی تاریخ مصرف کمتر و برخی بیشتری دارند و نهایتا با پدیده تاریخ انقضا در طنز مواجه‌ایم.
طنز انتخاباتی
صابر قدیمی درباره فضای نزدیک به انتخابات هم بیان کرد: گاهی فضا در زمان انتخابات بازتر و گاهی هم بسته‌تر می‌شود. این پدیده را شرایط روز تعیین می‌کند. ما باید انتقادپذیر باشیم تا دست طنزپرداز باز باشد.
او افزود: اگر به طنز به عنوان یک مصلح اجتماعی بنگریم، نباید فضا را بسته‌تر کرده و یا با سیاست خاصی که اعمال می‌کنیم دست طنزنویس را ببندیم. این کارها قطعا لطمه‌هایی به بدنه جامعه و طنز می‌زند.
این طنزپرداز با بیان این‌که قطعا طنزپرداز به عنوان یک عامل بیرونی اتفاقات را می‌بیند، متذکر شد: او زشتی‌ها و پلیدی‌های جامعه را با زبان طنز مطرح می‌کند تا درد کمتری داشته باشد. در زبان طنز بی‌حس‌کننده‌ای وجود دارد که درد نوک سوزن انتقاد را کمتر می‌کند.
او همچنین افزود: این به نفع اجتماع و مسئولین است پس نباید شرایط را سخت‌تر کنند و اصول انقباضی در نظر بگیرند. اتفاقا باید از طنز حمایت کنند و اجازه دهند طنزنویس حرف‌هایش را بزند. البته ما هم باید اخلاق را رعایت کنیم و از توهین به اشخاص دوری کنیم. قصد ما توهین نیست و صرفا می‌خواهیم زشتی‌ها را به جامعه نشان دهیم.
این طنزپرداز درباره مشکلات طنز سیاسی نزدیک به انتخابات گفت: من به شخصه به طنز سیاسی ورود پیدا نمی‌کنم و تنها گریزهایی به این حوزه می‌زنم. معتقدم باید در زمان انتخابات فضا را برای طنزنویس باز کنند. در این زمان به بعضی‌ها همه چیز برمی‌خورد، البته طبیعتا وقتی به طنز سیاسی می‌پردازیم باید بپذیریم تبعاتی را به همراه دارد.
طنزنویس باید استمرار داشته باشد
او سپس درباره تاثیر طنز بیان کرد: وقتی طنزپرداز درباره یک موضوع چیزی می‌نویسد می‌تواند خیلی بیشتر از یک‌سری قوانین موثر باشد. وقتی یک طنزپرداز رذیلت اخلاقی را در مدیای تلویزیون، رادیو و مطبوعات ارائه می‌کند طبیعتا اگر استمرار داشته باشد مردم به مرور عکس‌العمل نشان می‌دهند.
او افزود: زمانی که درباره یک حرکت زشت مثل ریا کار شود به مرور باعث می‌شود این اتفاق در سطح جامعه کمتر شود. البت تاثیر قطعی ندارد اما زمانی که طنزپرداز یک رذیلت را نشان می‌دهد بر کاهش آن تاثیر می‌گذارد.
این ترانه‌سرا به‌عنوان نمونه گفت: کسی عکس خودش را زمانی که ریاکارانه دست یک رفتگر را بوسیده منتشر می‌کند، اگر این تصویر به صورت فراگیر سوژه طنز شود، نفرات بعدی که با این روش بخواهند ریا کنند، می‌ترسند. اگر اجازه بدهند طنز واقعی جایگاه خودش را پیدا کند باعث از بین رفتن رذایل و نمود پیدا کردن محاسن اخلاقی می‌شود.
برترین‌های طنز
قدیمی در پاسخ به این سوال که ماندگارترین طنزپردازان حال حاضر چه کسانی هستند، اظهار کرد: من جوانانی را می‌بینم که بدون اغراق افراد بااستعدادی هستند. اگر شرایط خاصی پیش نیاید و در کارشان استمرار داشته باشند، می‌توانند اتفاقات بزرگی را رقم بزنند.
او در پایان از افراد برتر این حوزه نام برد: استاد ابوالفضل زرویی نصرآباد و رحیم رسولی را بهترین‌های این حوزه می‌دانم و معتقدم که آثارشان قطعا ماندگار خواهد شد. تعداد زیادی هم طنزپرداز در بین جوانان وجود دارند اما برای بردن نام‌شان زود است.
