«سهراب گل‌هاشم» از نویسنده‌هایی است که کوتاه، مختصر و کوبنده می‌نویسد. در یک جمله اصل حرف را می‌رساند، نوشته‌هایشان در حد یک جمله است اما هم تبسم می‌آورد و هم تفکر. همه این خصوصیت‌ها را که بگذاری کنار هم می‌شود یک جمله: او یک کاریکلماتورنویس است. بیش از پنج هزار کاریکلماتور و سه کتاب نوشته است. یکی از کتاب‌هایش به نام «قلم کم‌حرف» همین تازگی چاپ شده است. کتابی که به سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی نوشته شده و تصویرگری‌های پرمحتوایی دارد و سرآغازی است برای این که قالب کاریکلماتور را به مخاطبان جهانی معرفی کنیم.
به گزارش شیرین طنز، به بهانه چاپ این کتاب محدثه عارفی با او به گفت‌وگو نشسته تا درباره کتاب جدیدش و روش نوشتن کاریکلماتور برای دوستداران این گونه ادبی توضیح دهد.
کاریکلماتور به چه معناست؟
کاریکلماتور جمله‌های کوتاه و کوبنده‌ای است که به ناهنجاری‌های اجتماع اشاره می‌کند و از دل فرهنگ خودمان بیرون آمده است. کاریکلماتور یک گونه ادبی وارداتی به ادبیات ما نیست. کافی است کمی در ضرب‌المثل‌هایی که از هزاران سال پیش وجود داشته و نسل به نسل و دهان به دهان چرخیده‌است دقیق شویم تا نمونه‌های بی‌نظیری از کاریکلماتور را پیدا کنیم. مثلا «زبان سرخ، سر سبز می‌دهد بر باد» یا «در دروازه را می‌شود بست ولی در دهان مردم را خیر» نمونه‌هایی از همین ضرب‌المثل‌ها هستند. پرویز شاپور، پدر کاریکلماتور ایران، برای اولین بار به این گونه ادبی هویت داد و آن را به نام خود ثبت کرد.
چرا نام این جمله‌ها «کاریکلماتور» شد؟
ترکیب و اسم کاریکلماتور را «احمد شاملو» انتخاب کرد. خودش در این‌باره می‌گوید: «من نامی بر کارهای شاپور نهادم که خوشبختانه جا افتاد و پا گرفت.» البته بعد‌ها تعابیر جالب‌تری هم برای آن عنوان شد. مثلا «عمران صلاحی» و «صابری فومنی» اعلام کردند که «کاریکلماتور، کاریکاتور کلمات است.» ولی در اصل شاملو کلمه خارجی «کاری» به معنی خنده را با «کلمه» ترکیب کرد و کاریکلماتور شکل گرفت.
چه شد که به سراغ نوشتن کاریکلماتور رفتید؟
من از ۱۵ سالگی عاشق جملات کوتاه، طنز و تاثیرگذار بودم. حین تماشای فیلم یا مطالعه کتاب جملات تاثیرگذارشان را یادداشت می‌کردم. در همان زمان با کارهای مرحوم شاپور آشنا شدم. ۴ سال بعد از آشنایی با کارهای شاپور جذب روزنامه شدم. بعد از انقلاب چند سالی به فرانسه رفتم. در آنجا هم بیکار ننشستم. شنیده بودم شاپور تحت تاثیر «ژیلبرت سیبرون» فرانسوی بوده است پس سعی کردم با کارهای او آشنا شوم. از جملات ژیلبرت این است: «جنگل در میان درختان پنهان شده است.» این جمله تعجب و تبسم دارد ولی ما را به وجد نمی‌آورد. آنجا راه خودم را پیدا کردم چون ما جملاتی را دوست داریم که در آن تبسم به همراه تفکر بیاید. در واقع می‌خواهیم توجه مخاطب را به موضوعی جلب کنیم که به سادگی از کنار آن گذشته است. مثلا: «شهرداری راه پولدار شدنش را آسفالت می‌کند.»
اولین جمله‌هایی که به‌صورت کاریکلماتور نوشتید چه بود؟
یک زمانی به هندوانه‌های شیرین می‌گفتند پر‌آب و الان به شیر پاستوریزه. وقتی چشم‌های نخودیش را دیدم از آبگوشت خوشم آمد. عشق یک خواب شیرین است و ازدواج ساعت شماطه‌دار.
از کتاب جدیدتان که به سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی است، بگویید.
عمران صلاحی درباره با کتاب کاریکلماتور می‌گوید: «کاریکلماتور کتابی است که می‌توانید آن را از هر‌کجا که دلتان خواست بخوانید و لذت ببرید، حتی از آخرش.» این جمله تعبیر کوتاه و درستی در رابطه با کتاب من است. کتاب «قلم کم حرف» بیش از ۱۰۰۰ جمله دارد. ۲ سال با آقای اندیشه قدیریان استاد ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی برای نگارش آن وقت گذاشتیم. حتی جملات را به کشورهای مختلف فرستادیم و از تاثیر جملات بر روی مردم دیگر نقاط دنیا مطمئن شدیم بعد تصمیم به انتشار کتاب به سه زبان گرفتیم و حالا استادان می‌توانند از این جملات برای دانشجوهای خارجی استفاده کنند یا حتی می‌توانیم برای ترویج فرهنگ مطالعه به دوست‌های خارجی‌مان این کتاب را هدیه کنیم.
از آنجا که متن کتاب طنزی وفادار به اجتماع است به دلیل جملات کوتاه، مختصر و تاثیرگذار برای استفاده در شبکه‌های مجازی هم مناسب است. حتی می‌توان در زندگی روزمره از آن استفاده کرد زیرا هم غیر‌مستقیم منظور را می‌رساند و هم جمله‌ای است زیبا که باعث کدورت نمی‌شود.
در ضمن چون جملات کوتاه است سرمایه‌گذاری خوبی برای وقتی است که در مترو، اتوبوس و … هدر می‌شود.
چرا اسم کتاب را گذاشتید «قلم کم‌حرف»؟
نام کتاب در یک فراخوان عمومی انتخاب شد که از مردم خواستیم اسم‌هایی که به نظرشان زیباست را پیشنهاد کنند. ده‌ها نام فرستاده شد. یکی از آن‌ها نام فعلی کتاب است که از جمله خودم «قلم کم حرف، عمرش طولانی است» برگرفته شده است. یک نام خوب دیگر «کلمات کاری» بود که اشاره به زخم کاری داشت.
اگر کسی بخواهد کاریکلماتور بنویسد اصول و قواعد آن را از روی چه کتاب یا مقاله‌ای باید مطالعه کند؟
برای آشنا شدن با کاریکلماتور مقاله دکتر «سیروس شمیسا» که از بزرگان ادب ما هستند مفید است. البته کتاب «کاریکلماتور در گستره ادبیات فارسی» که مولف‌های آن «یحیی طالبیان» و «فاطمه تسلیم جهرمی» هستند، کتاب کاملی است و حتی خرید اینترنتی هم دارد و به راحتی می‌تواند در دسترس دوستداران قرار گیرد. در این کتاب بهترین آثار پرویز شاپور، خودم، آقای گلکار، آقای فرج‌‌اللهی و … را بررسی کردند. برای آشنایی با کاریکلماتور این کتاب را پیشنهاد می‌کنم.
برای نوشتن کاریکلماتور چقدر وقت می‌گذارید؟
ممکن است یک جمله ذهنم را یک هفته، ده روز یا حتی یک ماه مشغول کند، بعضی‌وقت‌ها ممکن است جمله‌ای در یک ساعت نوشته شود. برای نوشتن کاریکلماتور باید سوژه‌های روز، سوژه‌هایی که غم یا شادی در آن‌هاست و ذهن را مشغول می‌کند انتخاب کرد و ده‌ها جمله نوشت. از بین آن‌ها خط زد، حذف و اضافه کرد، جای فعل و فاعل را تغییر داد تا یک جمله خوب خلق شود.
برای ماندگار شدن اثر کاریکلماتور چه باید کرد؟
برای کاریکلماتور اصول و قواعد خاصی پیدا نشده است ولی به نظرم چینش و ساختار کلمات، ترکیب واژگان استفاده درست از صنایع ادبی یک کاریکلماتور خوب می‌سازد. در کاریکلماتور جمله باید کوتاه و زیبا باشد و پیام جالب و به روزی در خود داشته باشد. البته خیلی از جوان‌ها جملات زیبا و ماندگاری خلق می‌کنند و فکر می‌کنند کاریکلماتوریست خوبی شده‌اند در حالی که باید به کمیت هم توجه کرد. مثلا خودم بیش از پنج هزار جمله دارم که شاید هزار جمله آن مورد توجه مخاطبان باشد.
آینده این گونه ادبی را چطور می‌بینید؟
به آینده کاریکلماتور خوش‌بینم، چون هر روز به مخاطبان آن اضافه می‌شود. مثلا در سالی که گذشت چهار پایان‌نامه به کاریکلماتور و به طور خاص به کار من اختصاص داشت که این نشان از علاقه و استقبال زیاد جوانان دارد. در حال حاضر سخنرانان و سیاست‌مداران بزرگ هم برای تاثیرگذاری کلامشان زیاد از کاریکلماتور استفاده می‌کنند.
اگر بخواهید از گذشته تا الان بهترین طنزنویس‌ها را انتخاب کنید، مطالعه آثار کدام طنزنویس را به جوان امروز پیشنهاد می‌دهید؟
من از نثر طنز کسانی مثل صابری فومنی، عمران صلاحی و زرویی نصرآباد واقعا لذت می‌برم. در واقع ما کتاب‌های طنز خوب زیاد داریم الان وقتش است که کتاب‌خوان‌ها زیاد شوند.
منبع : ضمیمه جیم روزنامه خراسان
