شهرام شیرزادی ، متولد ۱۳۵۱ تهران و فارغ التحصیل کارشناسی کارگردانی سینما و کارشناس گرافیک انیمیشن و استوری بُرد است. وی کاریکاتور را از سال ۱۳۷۲ زیر نظر استادانی چون مرحوم اسفندیار احمدیه ، کاظم لاهیجی ، احمد عربانی ، بهمن عبدی و پدرام حکیم زاده شروع کرده است.
شیرزادی ، علاوه بر تهیه کنندگی و کارگردانی انیمیشن در شبکه پویای صدا و سیما، کاریکاتوریست و عضو انجمن فیلمسازان انیمیشن هم هست و سابقه ساخت چندین فیلم کوتاه و بلند و سریال در این زمینه را از سال ۱۳۷۲ تاکنون دارد.
تدریس در دانشگاه و کلاس های آموزش کاراکتر و استوری برد و طراحی فضا و کاریکاتور و … هم از دیگر فعالیت های این هنرمند است.
به گزارش شیرین طنز ، سایت ایران کارتون با او گفتگویی انجام داده که می خوانید :
اولین کارتونی که کار کردید چه بود؟ یادتان هست؟
کلاس دوم دبستان بودم ، معلم مان دیکته می گفت ، من در دفتر مشقم کاریکاتور خیلی ساده ای از او را کشیدم. وقتی کارم را دید، ورقم را گرفت و پاره کرد و یک سیلی محکم نیز به صورتم زد. این برایم دردسر شده بود اما کمی بعد متوجه شد که این کاریکاتور را برای روز معلم کشیده بودم و کلی معذرت خواهی کرد. این یک خاطره بود اما در هشت سالگی دوربینی قدیمی در داخل صندوقچه مان داشتیم که کار نمی کرد اما بر می داشتم و با دوستانم در کوچه محل مان با فیگورهای مختلف با آن عکس می گرفتیم. دوستانم به من گفتند که عکس ها کی حاضر می شود؟! با خودم فکر کردم حالا که دوربینم کار نمی کند، شخصیت دوستانم را به جای حلقه فیلم، روی ورق با مداد بکشم و این کار را کردم. کارها در سطحی ساده بود و تحویل شان می دادم. دوستانم نیز ذوق می کردند و با خوشحالی کارهایم را از من می گرفتند !
اولین اثری که از شما منتشر شد کی بود و کجا منتشر شد؟
اولین اثرم در مجله طنز و کاریکاتور چاپ شد. اثری سیاه و سفید بود و زیر نظر استاد جواد علیزاده کار می کردم. سپس با کیهان کاریکاتور، زیر نظر استاد مسعود شجاعی طباطبایی همکاری کردم. کار حرفه ای را در سال ۱۳۷۲ که وارد صدا و سیما شدم و در واحد نقاشی متحرک شبکه پویا مشغول به کار شدم شروع کردم. آنجا در کنار انیمیشن ، کم کم به طور جدی وارد کاریکاتور هم شدم.
اولین جایزه شما چه بود؟
اولین جایزه ای که گرفتم مربوط به رشته هنر نبود. حدود هشت سال زورخانه رفتم و در شانزده سالگی مقام اول رشته کشتی نوجوان را کسب کردم و اولین جایزه ام را گرفتم. بعدها که وارد عرضه هنر انیمیشن و کاریکاتور شدم، اولین جایزه ام را در فستیوال هنرمندان دانش آموز در تهران گرفتم و مقام اول شدم .
آخرین جایزه شما چه بود؟
جایزه ویژه جشنواره بین المللی کاریکاتور چین بود که در سال ۲۰۱۹ گرفتم.
آخرین کاری که دست گرفته اید چیست ؟
یک سریال انیمیشن صد و چهار قسمتی با عنوان « ماجراهای آقای شهروندی » است که دارم برای صدا و سیما کار می کنم است. علاوه بر کارگردانی ، تهیه کنندگی آن را هم برعهده گرفتم و در حال حاضر مشغول به کار هستم. در حوزه کاریکاتور هم دارم کاریکاتورهایی از چهره های معروف را دارم برای نمایشگاه آماده می کنم.
شما به شکل دیجیتال کار می‌کنید یا دستی؟
قدیم ها چون کامپیوتر نبود به صورت دستی مثل آبرنگ و گواش کار می کردم و خیلی لذت می بردم. اغلب از مداد و گاهی از پاستل یا رنگ آکریلیک استفاده می کنم. در حال حاضر، با وجود امکاناتی که در اختیار ما گذاشته اند، هم سرعت کارمان بالا رفته و هم کارمان با کیفیت ترشده است. اول دستی کار می کنم و پس از آن اسکن و بعد اجرا را شروع می کنم.
از چه ابزار و نرم‌افزاری استفاده می‌کنید؟
برای کاریکاتور چهره، بیشتر از نرم افزار فتوشاپ و پینتر استفاده می کنم و برای انیمیشن از برنامه « تونز »، که دیجیتالی است استفاده می کنم. برنامه فوق العاده خوبی هم از لحاظ کیفیت و هم سرعت است .
بهترین کارتون یا کاریکاتوری که کار کردید چه بود؟
بیشتر نظر دوستانم برایم مطرح است اما اگر قرار باشد خودم کاری را انتخاب کنم ، فکرک نم کاریکاتور محمدبن سلمان ، که با آن در مسابقه کاریکاتور داعش شرکت کردم را انتخاب می کنم.
آیا کاریکاتور و کارتون را می‌توان آموزش داد؟
بله مسلماً می توان آموزش داد منتهی قبل از کلاس آموزش کاریکاتور ، باید در کلاس طراحی آزاد آموزش دید. ضروری است هنرجویان این عرصه ، طراحی از آناتومی بدن انسان را خوب یاد بگیرند. در واقع، رشته اصلی طراحی آناتومی بدن انسان است که خیلی مهم است. متأسفانه اکثر طراحان به این نکات توجه نمی کنند و این اهمال باعث می شود که هنرجویان در رشته کاریکاتور پیشرفت نکنند.
آیا ایده و تکنیک را هم می توان آموزش داد ؟
بله. می شود آموزش دید ولی اکثراً خودشان تلاش می کنند که ایده و خلاقیت بدست بیاورند. تصور کنید به فردی برخورده اید که هیچ زبانی بلد نیست و تنها می توانید به کمک تصاویر و گرافیک منظورتان را به او برسانید. حال برای اینکه به او بگوئید خوش آمدید و از او بپرسید که چگونه جایی زندگی می کند، تصویر و نمادهایی ترسیم کنید. کاریکاتورهایی برای همه مشخصات محیط کاری خود از قبیل محصولات، ابزار، مفاهیم، مشتریان و … ترسیم کنید. چند کاریکاتور در رابطه با هر یک از موضوعات زیر ترسیم کنید: عید نوروز، جشن تولد، جشن ازدواج و جشن فارغ التحصیلی.
خود شما با چه روشی و چطوری به ایده‌های تان دست می‌یابی؟
به طور معمول ، به خبرهایی که در روزنامه می خوانم یا در تلویزیون می شنوم و می بینم فکر می کنم . یا اینکه از سفارش دهنده ، که سوژه را بدست من می رساند، ایده می گیرم و درباره اش فکر می کنم و در خصوص آن مشورت هم می کنم. خیلی وقت ها در خواب ایده می گیرم و گاهی هم با مشاهده حوادث شاد و خنده دار و گاهی غمگین در خیابان، فروشگاه، محل کار و یا هر کجائی که هستم. به خاطر همین، در اغلب کاریکاتورهایم یک یا چند نفر حضور دارند. گاهی هم ایده هایم را از فیلم ها یا اخبار و مطالب اینترنتی یا خواندن روزنامه یا کتاب پیدا می کنم و ناگهان ایده ها مانند نور لامپ در ذهنم به شکل داستان یا کاریکاتور ظاهر می شوند. کافی است یک قلم و کاغذ دم دستم باشد تا ایده را سریع به صورت اتود بکشم و سپس کاریکاتور آن را می کشم.
ایده برای تان مهم است یا تکنیک؟
خودم هر دو را در نظر می گیرم اما بستگی به سوژه هم دارد. گاهی ایده فوری به ذهنم میرسد و سریع کاریکاتور را هم می کشم . در کل هم ایده خوب لازمه کار است و هم اجرای قوی آن. ممکن است ایده قوی باشد اما برای اجرا مناسب نباشد.
خود شما آموزش کارتون یا کاریکاتور دیده اید؟
در سال ۱۳۶۴ در کلاس طراحی آزاد استاد لاهیجی آموزش دیدم. ایشان واقعاً استاد توانمندی بود و مرا راهنمایی کردند. خدا ایشان را برای مان نگه دارد. به من گفتند طرح هایت را قوی کن بعد برو کاریکاتور یاد بگیر. آن زمان کلاس کاریکاتور نداشتیم . از کنار دکه روزنامه فروشی رد میشدم ؛ مجله طنز و کاریکاتور را دیدم و خریدم. شروع به تمرین کشیدن کاریکاتور از روی کاریکاتورهای استاد علیزاده کردم و تمرینات زیاد انجام میدادم .
کاریکاتور پیشه اصلی شما است یا در زمینه‌های دیگری هم کار می‌کنید؟
پیشه ام هست اما در حال حاضر بیشتر مشغول تولید انیمیشن به عنوان تهیه کننده و کارگردان هستم و هر روز از صبح تا شب این کار را می کنم. علاقه شدیدی به این کار دارم ولی سعی می کنم با برنامه ریزی، کارتون و کاریکاتور هم کار کنم . شب ها معمولاً سه چهار ساعت به کاریکاتور می پردازم.
به طور معمول چه قدر روی یک اثر کار می‌کنید؟
بستگی به نوع اجرا دارد. به طور کلی ممکن است هر کاری تا یک روز زمان ببرد اما هر کارتون را در نهایت یک ساعت تمام می کنم. سفارش های مجلات را اگر خیلی عجله داشته باشند، همان لحظه شروع می کنم و سریع برای شان می فرستم .کار تصویرسازی برای کودکان هم همین طور است. از طرف دیگر، ممکن است کار پیچیده باشد و یا کار شلوغی بخواهند. در این گونه کارها و شرایط ، زمان بیشتری می گیرم تا کار با عجله انجام نشود و کیفیت کار پایین نیاید ولی سعی می کنم طبق برنامه ریزی انجام شده کار را برسانم .
این پیچیدگی یا ساده بودن فرم ، به پیچیدگی و ساده بودن ایده هم ارتباط دارد ؟
صد در صد ارتباط دارد. همین پیچیده یا ساده بودن فرم، به ایده کمک می کند. کار را نباید خیلی شلوغ بکنیم چون ممکن است مخاطب متوجه ایده کاریکاتور نشود. باید توجه مان به ایده و فرم به یک اندازه باشد. نه خیلی شلوغ و نه خیلی خلوت. به عنوان نمونه ، « موردیلو » که از بهترین کاریکاتوریست ها است ، ترکیب بندی و رنگ آمیزی و … را در کارش به یک اندازه رعایت کرده است.
سیر طراحی یک کارکتر از ابتدا تا انتهای شکل گیری آن ، بخصوص در انیمیشن، چگونه است ؟
تصمیم گیری در مورد کاراکتر مورد نظر، باید یکی از اولین مراحل در فرآیند طراحی شما باشد. باید در مورد مخاطبان خودتان هم فکر کنید. به عنوان مثال، طرح های کاراکترهایی که برای کودکان طراحی شده اند، به طور معمول بر اساس اشکال پایه و رنگ های روشن طراحی شده اند. ناتان جورویسیوس، هنرمند استرالیایی ، در این خصوص می گوید : اگر برای یک مشتری خاص کار می کنید، مخاطب هدف کاراکتر شما از پیش تعیین شده است.
طراحان کاراکتر، به طور معمول محدودیت بیشتری دارند اما از خلاقیت آنان کاسته نمی شود. مشتریان دارای نیازهای خاص هستند،اما من کاری انجام می دهم که پاسخگوی تمام نیاز آنها باشد. معمولا ویژگی های اصلی و شخصیتی را تجزیه و تحلیل می کنم. به عنوان مثال اگر طراحی چشم ها مهم است من تمرکزم را روی طراحی چهره می گذارم.
چگونه از تکنیک برای توصیف کاراکتر خود استفاده می کنید؟
خطوط کشیده شده ای که برای طراحی کاراکتر استفاده کرده اید؛ می توانند راهی برای توصیف آن باشند. استفاده از خطوط ضخیم، نازک و حتی گرد ممکن است برای طراحی یک کاراکتر زیبا باشند اما استفاده از خطوط تیز، زمخت و ناهموار ممکن است به یک کاراکتر ناخوشایند و ناپایداراشاره کنند.
کاراکترهای «سان الرز» برجسته هستند و به نظر می رسند که روی صفحه می رقصند، که این رویکرد او را به طراحی آن ها نزدیک می کند. حالات ، نشان دهنده احساسات یک کاراکتر است. به بیان دیگر، به تصویر کشیدن فراز و نشیب و حالات ، طراحی کاراکتر را بیشتر ماهرانه و حرفه ای می کند. با توجه به شخصیت کاراکتر ، نمایش احساسات شخصیت ممکن است در قالب شخصیتی خاموش و کج خلق و یا پرخاشگر بوده و حتی به شدت اغراق آمیز باشد.
مثال های کلاسیک از این قبیل را می توان در اثر TexAvery یافت : چشم های کاراکتر وحشی گرگ اغلب هنگامی که هیجان زده می شود ، از سرش خارج می شود. مثال دیگر از چگونگی بیان حرکات ارتباطی Droopy می باشد که به سختی هر نوع احساسات را بروز می دهد و نمایانگر یک شخصیت خونسرد و خنثی است . هنگامی که شما مسئولیت طراحی یک مجموعه از کاراکترها را برعهده دارید، بی شک شخصیت پردازی برای تمامی آن کاراکترها، یکی از دغدغه های اصلی شما خواهد بود.
یکی از راه های کمک کننده در شخصیت پردازی هم این است که خود را به جای یک به یک آن کاراکترها تصور کرده و با توجه به فکرها، استعدادها، انگیزه ها و جاه طلبی های کاراکتر، طرح مربوط به آن را به بهترین نحو شخصیت پردازی کنید. در حقیقت شما نیاز دارید تا با طراحی ظاهر هر کاراکتر، بیننده را از داستان های پشت آن چهره مطلع کنید. برای این منظور حتی حالت چشم های کاراکتر در موقعیت های مختلف دارای اهمیت خواهد بود.
طراحی کاراکتر ، فرآیندی است که بعد از شخصیت پردازی صورت می گیرد و شامل تعریف کاراکتر از طریق ویژگی های ظاهری آن می باشد. باید کاراکترها را، چه انسانی باشند و یا غیر انسانی، تا حدی خیالی در نظر بگیریم. هدف اصلی هم باید، جلب رضایت خالق آن و همین طور عموم مخاطبین باشد. در حالیکه طراحی کاراکتر اولیه از این موجودات خیالی ( علایق، ترس ها، و رفتارها) ممکن است نیاز به تلاش ذهنیِ کمتری داشته باشد، فرآیند تحقق بصری این موجودات نباید ساده باشند. به همین دلیل است که بسیاری از نویسندگان و خالقانِ کاراکتر ترجیح می دهند بر افراد حرفهای و متخصص تکیه کنند.
به نظرشما ، تمایز طراحی کاراکتر در انیمیشن با کارتون و کاریکاتور در چیست ؟
انیمیشن یک نوع هنر است، پروسه ای که طی آن یک فیلم با طراحی، عکاسی از سوژه های ایستا یا طراحی کامپیوتری ساخته می شود. همه تکنیک های ساخت فیلم، که به صورت فیلمبرداری معمول ازیک سوژه زنده صورت نمی گیرد، را می توانیم به عنوان انیمیشن بشناسیم. به کسانی که در جریان ساخت یک انیمیشن درگیر میشوند، انیماتور میگوئیم. در زبان فارسی هنوز معادلی برای کلمه انیماتو نداریم.
تمایز کاریکاتور و کارتون چیست؟
نزدیک ترین تعریف به کاریکاتور، کارتون است که متاسفانه در بسیاری از رسانه‌های معتبر نیز این دو مفهوم به وفور به جای یکدیگر به اشتباه استفاده می شوند.
تفاوت و تمای کاریکاتور و کارتون دو جنبه دارد:
الف: تفاوت در جنبه طرح‌های موضوعی:
از این حیث می توان گفت، کارتون صرفاً جنبه فکاهه دارد ( لزوماً به قصد ایجاد خنده بکار می رود.) و به لحاظ مفهومی کم مایه است. یعنی به مضامین سطحی یا یک بعدی می پردازد. همچنین می‌توان گفت تقریباً کارتون تنها موضوعی است که می توانیم از شخصیت سازی استفاده نمائیم و کاراکترهای طنز داشته باشیم. مثلاً مجله گل آقا را می توان مجموعه ای غنی ازکارتون دانست .اما در کاریکاتور موضوعی، اثر به لحاظ مفهوم سازی بسیار غنی است و فکاهه بودن نیز شرط لازمی برای آن محسوب نمی شود. یک کاریکاتور موضوعی حتی می تواند دردناک و تلخ باشد. برای مثال، در جشنواره غزه، که سال‌ها پیش برگزارشده بود، یک کاریکاتور موضوعی به عنوان اثر برتر انتخاب شد، که طرح آن یک کوه آتش فشان بود که دهانه آن نقشه غزه بود که هر لحظه ممکن است فوران کند. در این کاریکاتور (برخلاف تعریف کارتون که بر اساس شخصیت سازیست) هیچ شخصیتی وجود نداشت.
ب: تفاوت ازجنبه ی طراحی چهره:
وقتی از چهره طرحی هجوآمیز و صرفاً خنده دار بکشیم؛ تعریف کارتون به خود می گیرد. اما در کاریکاتور، چهره، شخصیت، خلق و خو و تمام خصوصیات فرد را ابتدا به طور کامل تحلیل می‌نمائیم و گاهی آن را نقد می‌کنیم و سپس آن خصوصیات را همراه هجو رسم می‌نمائیم، در کاریکاتور چهره نیز اصرار بر فکاهی بودن طرح نیست. چهره‌ها در کاریکاتور می توانند بیانگر حرفهای طبقه ای خاص یا رخدادهای خاصی راجع به آن شخصیت باشند. لذا در کاریکاتور، مخاطب ممکن است مدت ها وقت صرف کند تا به نشانه‌ها و ریزه کاری‌های مفهوم سازی در اثر پی ببرد. اما در مورد کارتون این اتفاق بسیار لحظه ای است و قابلیت تأمل در این رابطه وجود ندارد.
بهترین کاریکاتوریست خارجی از نظر شما کیست؟
از زمانی که وارد عرصه کاریکاتور شدم، « موردیلو » اولین کاریکاتوریست خارجی بود که با او آشنا شدم و کارهایش را می دیدم. هنوز هم خیلی کارش را دوست دارم … از تکنیک و ایده هایی قوی که دارند بیشتر لذت می برم.
از کار کدام هنرمند ایرانی خوش تان می‌آید؟
چه سئوال سختی ! من واقعا برای همه کاریکاتوریست های ایران احترام قائلم و از کارهای شان لذت می برم. بخصوص اساتید محترم کاریکاتوریست. هر هنرمند سبک خاصی دارد و خوب اجرا می کنند. کارهایی با کیفیت بالا خلق می کنند و کارهایی با انرژی بیشتری کار می کنند. بهترین کاریکاتوریست از نظر شخص من، کسی است که اخلاق و هنر خوب داشته باشد. خدا را شکر در ایران دوستان کاریکاتوریستی داریم که هم از لحاظ اخلاقی خوب هستند و هم کارهای زیبایی از آنها می بینیم .اما کاریکاتوریستی که خیلی خیلی دوستش دارم « مسعودشجاعی طباطبائی » است که هم خوش اخلاق ترین است و هم کارهای خوب شان را می پسندم.
بهترین فیلمی که دیده‌اید؟
فیلم های « چارلی چاپلین » را خیلی دوست دارم چون داستان شان و هنر بازیگری چارلی چاپلین ، هیچ وقت کهنه نمی شود. زمانی که بچه بودم از دیدن فیلم هایش خیلی لذت می بردم.
بهترین بازیگران ایرانی و خارجی مورد نظر شما چه کسانی هستند ؟
« اکبر عبدی » و « نوید محمد زاده » عصیانگر، بهترین بازیگران ایرانی مورد نظرم هستند.بهترین بازیگر خارجی هم « لئوناردو دی کاپریو ».
بهترین کتابی که خوانده‌اید چه بود؟
بهترین کتابی که خوانده ام و همچنان می خوانم و آرامم می کند ، قرآن است. بهترین و با ارزش ترین کتاب الهی است و راه سعادت را به انسان نشان می دهد.
با کدام یک از هنرمندان ایرانی بیشتر در ارتباط هستید؟
هنرمندان ایرانی خیلی زیاد داریم … اما بیشتر با استاد « مسعود شجاعی طباطبائی » در ارتباط هستم. ایشان به من لطف و محبت دارند. خوشحال هستم که با هنرمندان محترم ایرانی ارتباط دارم و باعث افتخار من است که داریم با هم کار می کنیم .
گویا در نمایشگاهی که با عنوان « مقاومت یمن » برپا شده با چند اثر حضور دارید.
بله . درباره موضوع یمن سه اثر در نمایشگاه کارتون و کاریکاتور «مقاومت یمن» ، که تا ۳۰ مهرماه در مجموعه فرهنگی هنری اسوه برپاست، ارائه دادم که در نمایشگاه پذیرفته شدند و در معرض دید قرارگرفته اند. این نمایشگاه، به منظور اطلاع رسانی از نا آرامی های ابن کشور است. اتفاقا ، پوستر نمایشگاه هم ، روی یکی ازکارهای من در این نمایشگاه طراحی شده است . به هر حال، وظیفه ما هنرمندان در این گونه مواقع، به تصویر کشیدن حقایقی است که بقیه سعی در مخفی کردن شان دارند.
نظر شما درباره سایت ایران کارتون چیست؟
بهترین سایت است ! خیلی عالیه !
آقای شیرزادی در پایان صحبت خاصی دارید؟
یک توصیه به همکاران خوبم دارم؛ به خدا توجه داشته و هوای همدیگر را داشته باشیم ! به همدیگر راجع به کاریکاتور تهمت نزنیم. جوانانی که وارد عرصه کاریکاتور می شوند، باید خیلی تلاش کنند و تنبلی را حذف کنند تا انشاءالله روزبه روز پیشرفت کنند. خوشبختانه کاریکاتوریست های ایرانی دارند روزبه روز پیشرفت می کنند و تعداد برندگان ایرانی در مسابقات بین المللی بیشتر شده است.
