«زمانی که درباره انتخابات به شکلی ویژه کار کنید ممکن است یکی از نشریات و سایت‌های به اصطلاح دلواپس تعابیری استخراج کند که به ذهن شما خطور هم نمی‌کند، اما جوسازی آن‌ها مشکل‌ساز می‌شود.»
به گزارش شیرین طنز، این بخشی از صحبت‌های مسعود مرعشی است که درباره وضعیت طنز سیاسی امروز با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت‌وگو کرده است.
وضعیت طنز سیاسی
این طنزپرداز درباره جایگاه طنز سیاسی گفت: در حال حاضر طنز سیاسی، آن‌چنان که ما در روزنامه قانون منتشر می‌کنیم، طنزهای روزانه سایت چیزنا و ستون‌های طنز مطبوعاتی، از لحاظ کمی در بالاترین حد خودش است. اما مقایسه کیفی کار ساده‌ای نیست؛ زیرا در هر دوره، طنز سیاسی فضا و شرایط خاص خودش را دارد.
او با بیان این‌که در کل طنز روزانه رو به پیشرفت است، تشریح کرد: بعد از مدتی که در طنز روزانه درجا می‌زدیم اکنون اتفاق خوبی در حال رخ دادن است و شاهد افزایش کیفیت طنز روزانه هستیم. البته فکر نمی‌کنم این تغییر کیفیت‌ها در چارچوب ادبی رخ داده باشد.
سردبیر ضمیمه بی‌قانون درباره ارزش ادبی طنز سیاسی بیان کرد: در گذشته بخصوص تا اواخر دهه ۷۰ و حتی اوایل دهه ۸۰ چارچوب ادبی – که بیشتر در آثار نشریه گل‌آقا به چشم می‌خورد – مهم بود. در آن دوره طنزنویسان بر جنبه‌های ادبی طنز بسیار حساس بودند. بعد از این دوره وسواس‌ها برداشته شد و شاهد یک دوره نوآوری در قالب و نوع شوخی‌ها بودیم.
این طنزنویس افزود: سپس دوباره چند سالی تکرار همان اتفاقات قبلی بود، اما به تازگی افزایش کمی باعث شده تلاش‌ها منجر به اتفاقات بهتری شود. در واقع طنزپردازان سعی می‌کنند به خلاقیت‌های بیشتری برسند. خیلی مشهود نیست اما کم‌کم این اتفاق رخ می‌دهد.
خط قرمزهای نامشخص و سلیقه‌ای طنز مطبوعاتی
مرعشی با تاکید بر مبهم بودن خط قرمزها در ایران متذکر شد: در ایران برخی خط قرمزهای حوزه طنز مبهم است و در نتیجه برداشت از آن سلیقه‌ای است. درواقع خط قرمزها به طنزنویس، رسانه‌ای که در آن طنز می‌نویسد و فضای روز جامعه بستگی دارد. در گذشته، نزدیک زمان انتخابات فضای جامعه طوری بود که خط قرمزها کم‌رنگ‌تر می‌شد.
او با بیان این‌که در نشریات مختلف بر اساس مشی و طرز تفکر حاکم‌شان سخت‌گیری‌ها کمتر یا بیشتر می‌شود، اظهار کرد: در مورد خط قرمزها چند نکته وجود دارد؛ اول آن‌که خط قرمزها در کشور ما خیلی مشخص نیست و مرز و چارچوب معینی ندارد. همزمان در رسانه‌های مختلف خطوط مختلفی اعمال می‌شود.
این طنزپرداز درباره روش تعیین خط قرمزها گفت: اغلب به این شکل است که در نشریات که مدیرمسئولان بر مطالب نظارت می‌کنند، یک فرد بر اساس صبغه‌اش ممکن است بر دوری از یک‌سری موارد تاکید داشته باشد و فردی دیگر بر موارد دیگری. چون خط قرمز شفافی نداریم، افراد با تکیه بر تجربه شخصی این انتخاب‌ها را انجام می‌دهند.
او با بیان نمونه‌ای تشریح کرد: برای آشنایی بیشتر با خطوط قرمز سلیقه‌ای، شما دو طنز A و B را همزمان به دو رسانه متفاوت بدهید. اولی A را خط قرمز می‌داند و B را بدون کم و کاست منتشر می‌کند، دومی A را بدون مشکل می‌بیند و از انتشار B خودداری می‌کند.
او همچنین درباره تغییر خط قرمزها در دوره انتخابات اظهار کرد: در شش ماه نزدیک به انتخابات طنزنویس‌ها می‌توانستند راحتتر بنویسند. به شکلی طنز در این زمان ارج و قرب بیشتری پیدا می‌کرد و طنزنویس‌ها کمتر نگران نزدیکی به خط قرمزهای فرضی بودند. اما در حال حاضر با توجه به زندانی شدن یک کاریکاتوریست – هادی حیدری – فضا به شکلی شده که یک‌سری احتیاط‌های فردی رعایت می‌شود.
مرعشی ادامه داد: احساس نمی‌کنم فضای طنز ما خیلی بازتر شده باشد. در این دوره نزدیک شدن به انتخابات باعث جابه‌جایی خط قرمزها نشده است. همه با احتیاط پیش می‌روند تا در زمان انتخابات در جامعه سوءتفاهم ایجاد نشود و بالطبع برای طنزنویسان و کاریکاتوریست‌ها مشکلی پیش نیاید.
از ترس دلواپسان ویژه‌نامه نداریم!
سردبیر بی‌قانون با بیان این‌که دیده شدن طنز حساسیت را بر آن بیشتر می‌کند، متذکر شد: برخی نشریات که زیاد دیده نمی‌شوند، بر آن‌ها حساسیت کمتری وجود دارد. اما نشریاتی همچون بی‌قانون که در فضای رسمی مطبوعات و فضای مجازی بیشتر دیده می‌شوند، باید دقت و وسواس بیشتری هم به خرج بدهند چون بسیاری منتظرند از آن‌ها اشتباهی سر بزند و آن را به یک دردسر بزرگ تبدیل کنند.
او همچنین افزود: در همین راستا ما در آستانه انتخابات احتیاطمان را بیشتر کردیم تا سوءتفاهمی ایجاد نشود. تا الان راجع‌به ویژه‌نامه‌ای درباره انتخابات فکر نکرده‌ایم، باید ببینیم در آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد. در طنزهای روزانه به هر حال به مساله انتخابات می‌پردازیم؛ اما بعید می‌دانم به صورت یک ویژه‌نامه به این موضوع پرداخته شود.
این طنزنویس درباره دلایل نپرداختن به موضوع انتخابات به صورت ویژه بیان کرد: یک مقدار احتیاط می‌کنیم. زمانی که درباره موضوعی این‌چنین به شکلی ویژه کار کنید ممکن است یکی از نشریات و سایت‌ها به اصطلاح دلواپس تعابیری استخراج کنند که به ذهن شما خطور هم نمی‌کند، اما جوسازی آن‌ها مشکل‌ساز می‌شود.
آفت‌هایی که طنزنویسان سیاسی را غرق می‌کند
مرعشی با تاکید بر این‌که نباید خیلی در سیاست غرق شد، گفت: اگر بخواهم به طنزنویسان جوان که تازه وارد این عرصه می‌شوند پیشنهاداتی بدهم باید بگویم بهتر است از التهابات سیاسی فاصله بگیرند. همچنین ما طنزنویسان باید سعی کنیم از کمی دورتر ماجراها را ببینیم، خیلی خودمان را درگیر باندبازی و حزب‌بازی نکنیم و تریبون یک حزب و طرز تفکر نشویم.
او درباره حزب‌زدگی‌ها متذکر شد: تنها به دلیل این‌که از یک حزب خوش‌مان می‌آید نباید اشتباهش را نادیده بگیریم، یا یک رفتار را در حزبی بد و در دیگری خوب معرفی کنیم. حزب‌زدگی برای طنزپرداز بزرگ‌ترین آفت است. طنزنویس باید مستقل باشد و چیزی را که اشتباه می‌داند با زبان طنزآمیز تذکر دهد و فرقی نکند که از کدام جبهه یا فرد سر زده است.
او بی‌طرفی را امتیاز یک طنزنویس دانست و اظهار کرد: نباید علاقه‌ای که طنزنویس به افراد و احزاب دارد در نوشته‌های او تاثیر بگذارد. طنزنویس باید کاملا بی‌طرف باشد؛ زیرا زمانی که التهابات، جریان‌ها و هیجانات بخوابد، شرمندگی‌اش برای طنزنویس می‌ماند.
او آفت بعدی طنزنویس را بی‌اطلاعی معرفی کرد و افزود: همچنین بهتر است طنزنویس‌ها تا از اصل یک خبر و وضع دقیق یک موضوع مطمئن نشده‌اند، در شتاب طنز سیاسی ننویسند. گاهی بلافاصله پس از انتشار یک خبر، طنزنویس در لحظه درباره آن می‌نویسد اما بعد متوجه می‌شود خبر به شکل دیگری است و قضیه زوایای دیگری هم دارد.
این طنزنویس با بیان این‌که تندروی در این کار اصلا پسندیده نیست، تاکید کرد: اصولا کار نباید از دایره طنز خارج شده و به سمت هجو برود. اگر مطلب‌مان را به شکلی بنویسیم که به نظر بیاید قصد دشمنی با کسی داریم خیلی جالب نیست.
مرعشی ادامه داد: جامعه ما راجع‌به طنز دچار سوءتفاهم است. برخی حس می‌کنند در مطلبی که با زبان طنز بیان می‌شود دشمنی وجود دارد. باید نگاه درستی به‌وجود بیاید و مردم متوجه شوند که قصد طنز اصلاح است. در واقع قرار است طنزپرداز کژی و کاستی جامعه را گوشزد کند تا برطرف شود.
او درباره راه حل این مشکل بیان کرد: زمانی که سوءتفاهم‌ها از دید مردم کنار رود طنزپردازان بهتر می‌توانند کارشان را انجام دهند. گاهی طنز تنها یک شوخی و بیان انتقادی است و نباید با سوءتفاهم به آن نگاه کرد.
تاثیر طنز بر حضور مردم در انتخابات
سردبیر بی‌قانون با بیان این‌که رویکرد ما حضور حداکثری مردم در انتخابات است، گفت: بعضی جریان‌های انحصارطلب که روند دموکراتیک حاکم بر فضای سیاسی جامعه را برنمی‌تابند، تمایلی به این ماجرا ندارند. به نظر ما هر چه حضور مردم در انتخابات بیشتر باشد بهتر است.
او در ادامه افزود: بر این اساس ما هم سعی می‌کنیم با آثارمان مردم را به حضور در انتخابات تشویق کنیم. زمانی که حضور مردم در انتخابات بیشتر باشد، نماینده‌هایی انتخاب می‌شوند که بازه بیشتری از مردم را نمایندگی می‌کنند و احتمالا موثرتر هم خواهند بود.
برترین طنزنویس سیاسی
این طنزنویس در در پاسخ به سوالی مبنی بر معرفی برترین‌های طنز سیاسی اظهار کرد: بهترین را نمی‌توانم بگویم و نمی‌خواهم بررسی کیفی کنم، اما همیشه از خواندن طنزهای آیدین سیارسریع لذت می‌برم و شگفت‌زده می‌شوم. من مدت زیادی طنز سیاسی نوشتم و اغلب در مواجهه با نوشته‌ها حس می‌کنم می‌توانم با یک پله پایین یا بالاتر آن را بنویسم. ولی نوشته‌های سیارسریع به شکلی است که متعجب می‌شوم که چه نکات جالبی را دیده و دنبال کرده است.
