محمد صادق تفکری کیست؟
میرزا آقای پُرچانه
نویسنده: عمادالدین قرشی
از قدیمی ترین همکاران تحریریه «توفیق» که تحقیقا هر سه دوره انتشار آن را درک کرده اما به ظاهر ناشناخته است و کسی از حاضرجوابی هایش چیز چندانی نقل نکرده و عموما گفته شده آدمی بسیار کم حرف بوده، محمد صادق تفکری است.
جالب اینجاست که نام مستعار اصلی اش پرچانه بود. غیر این نام، با اسامی مستعاری همچون زلم زینبو، سرورالشعرا و میرزاآقا نیز شناخته می شود.
از تفکری، اطلاعات اندکی در دست است، جز آنکه در دل شوق سفر و سیاحت داشته.
همین قدر می دانیم که مغازه کوچکی، روبروی مدرسه ادب، پشت مسجد سپهسالار (مطهری فعلی) و ساختمان مجلس داشته است.
کسبش مخلوطی از عطاری، آجیل فروشی، بقالی، خرازی و لوازم التحریری و خلاصه، اقسام متنوع خرت وپرت فروشی بوده.
آنجا او را نه به عنوان شاعرِ توفیق ، که میرزاآقا می شناختند.
مردی که طبع موزونی داشت و شوخ طبع بود.
روی شیشه مغازه یا روی اجناس، قطعه شعرهایی طنزآمیز و بیشتر فکاهه های عامیانه نصب می کرد.
مثلا: «اگر خواهی خوراکی های تازه/ قدم رنجه نما در این مغازه»، یا روی کیسه آجیل ها، کاغذی چنین گذاشته بود: «اگرچه ناخنک معنای هستی است/ ولی اینجا جزایش پشت دستی است».
در وصف خودش هم سروده بود:
«بارِ دوتا الاغ نر و بار یک کُری/ بنهاد روزگار به دوشِ تفکری».
میرزاآقا شاگرد و وردستی نداشت. خودش پشت پیشخوان بود در برابر ترازوش، با شب کلاهی بر سر و لباسی ساده بر تن.
دورتادورش ظرف های آکنده از خوارکی های محبوب بچه ها: اعم از لواشک، برگه هلو، آلوچه و آلبالوخشکه، نخودچی و گندم شاهدونه، تخمه ژاپنی، قاووت، خرماخرک (خارک) و… دکانش همچون کشف غار علی صدر برای اطفال بود.
خودش مخلوط آجیلی به نام «هفت لشکر» ابداع کرده بود که طرفداران بسیاری داشت.
بچه ها جلوی مغازه اش یک صدا می خواندند: «میرزاآقا میرزاآقا، صنار قاقا». تفکری برای مشتری هایش هم شعر طنز می ساخت و آنها را از متلک ابیاتش بی نصیب نمی گذاشت. برای شخصی به نام «پاک دامن» سروده بود: «پاک دامن که دامنش پاک است/ جای اسکن به جیب او خاک است».
تفکری در شعرهایش ضمن پند و نصیحت، تبلیغ اشعارش در توفیق را نیز می کرد: «خواهم این هفته از چرند و پرند/ شعر سازم همه نصیحت و پند»: تا آنجا که: «بخر این هفته نامه توفیق/ شعر پرچانه را بخوان و بخند!».
مغازه تفکری اما تنها محل کسب نبود.
خانه و کاشانه او نیز بود.
با آنکه در اشعارش از زن و مادرزن و فرزندانش بسیار حرف زده بود، ولی در این خانه خبری از طفل و همسری نبود.
تنها گربه ای هم راز و هم نشین خلوتش بود. او در اشعارش با گربه اش راز و نیازهای بسیاری دارد و به قول اهالی توفیق، این چنین وفاداری اش به محبوبه «براق» را ثابت کرده بود. در مغازه کرسی می گذاشت و شب هما ن جا می خوابید.
روی کرسی غذا می پخت و کنار قلم و کاغذ و کتابچه اش به خواب می رفت.
حریق
این طور بود که مغازه اش در نیمه شب زمستانی دچار حریق شد و خودش و همه دار و ندار زندگی اش سوخت.
در نخستین آتش سوزی، اهل محل و اهالی توفیق به داد او رسیدند و نجاتش دادند، اما در سومین آتش سوزی دیگر راه نجاتی نبود و در ٧۵سالگی (١٣۴۶) به جای ساختن با زندگی، در آتش سوخت و جان به جان آفرین تسلیم کرد.
قطعه شعر «سوختم!»
به یاد این شیرین کارِ تلخ کام، قطعه شعر «سوختم!» را که در بهمن ١٣۴٢، با سر و صورت و دستانی سوخته در بیمارستان سروده بود، می خوانیم:
در دکان، در فصل سرما، من ز گرما سوختم/ با تمام جنس دکان، بنده یک جا سوختم// قصه پروانه بشنیدی که سوزد گرد شمع؟/ من به دور خویشتن، پروانه آسا سوختم// شعله آتش به دست و صورت و پایم گرفت/ من به یک غفلت، به دکانم، سراپا سوختم// سوزش دل یک طرف، سوز سر و پا یک طرف/ توی پستوی دکان، یا ساختم، یا سوختم// این دکان هم جای کسبم بود، هم منزلگهم/ قسمت این سان شد که در دکان و ماوا سوختم// آتشی در خشک و تر افتاد و من گشتم کباب/ در دکان خویشتن تنهای تنها سوختم// چون که طشتِ «آب سرد» اندر دکان من نبود/ زین جهت یک باره از پایین و بالا سوختم// گفته بودی ساختی با زندگی یا سوختی؟/ آن قدر با زندگانی ساختم، تا سوختم.
منبع : روزنامه اعتماد، شماره ۴۰۳۳
