واقعیت امر این است که شما در کدام دوره از تاریخ ادبیات اینقدر شاعر جوان ۱۸-۱۷ ساله تا ۲۵ ساله می‌بینید که اینقدر روان و خوب شعر گفته باشند؟ می‌خواهم بگویم چون این ها دم دست ما هستند نمی‌بینیم شان. مثلاً همین خانم نسیم عرب امیری یک پدیده است. شما در کل تاریخ ادبیات ایران، چند زن شاعر طنز پرداز خوب پیدا می‌کنید که با این قدرت و با این روانی شعر بگوید و به این خوبی مفهوم طنز را بشناسد؟ (ابوالفضل زرویی نصر آباد)
گفتگویی که در ادامه می خوانید با یک عدد خانم طنزپرداز که به قول استاد زرویی یک پدیده است می باشد که ۲ کتاب طنز چاپ شده ی “داشت عباس قلی خان پسری” و “کی گفته بخت کچلا بلنده” و ۲ کتاب در دست چاپ “نامه به دزد” و “کجایی که یادت به خیر” از آثار ایشان است.
• شما که ادعا می کنید طنزپرداز هستید، آیا تا به حال توانسته اید با طنز خود جامعه را اصلاح کنید؟
من شاید ادعای طنز نویسی داشته باشم اما ادعای مصلح اجتماعی بودن ندارم اصلاً این کار را جزء وظایف خودم هم نمی دانم. وظیفه ما طرح موضوع است آنها که باید گوش کنند و عمل کنند کسان دیگری هستند که البته آنها هم نمی کنند!
• به نظر شما اگر مشکلات را به صورت جدی به مسئولین گوشزد کنیم بیشتر اثر دارد یا به صورت طنز؟
به هر حال کلام طنز شیرینی خاص خود را دارد که باعث می شود به شنونده کمتر بربخورد و کمتر اسباب ناراحتی کسی شود ولی اینکه آن شخص حتما به حرف تان گوش بدهد نیز موضوع جداگانه ای است. به نظر من حجم بالای تولید طنز و گستردگی رسانه ها سبب شده که حساسیت ها کمتر شود یعنی قبلاً مسئولین منتظر بودند که ببینند و بخوانند ابوالفضل زرویی برای کدام شان تذکره می نویسد اما الان بیست نفر ممکن است در یک روز درباره آقای مطهری در روزنامه ها و مجلات مختلف طنز بنویسند و مسئولین نهایتاً می توانند این بیست متن طنز آمیزی را که درباره شان نوشته شده بخوانند و ببینند باید بهشان بربخورد یا نه! اما حقیقت این است که این مطالب طنز دیگر آن تاثیرگذاری سابق را ندارد.
• شما چگونه در طنزهای خود خطوط قرمز را رعایت می کنید؟
به نظر من به جز چند مورد مشخص که همه می دانیم خط قرمزها آنقدر هم ناجور نیست که نشود آنها را دور زد. یعنی نویسنده اگر رندانگی داشته باشد می تواند حرف هایی را بزند که دیگران از بیان آن عاجزند.
• معنی طنز یعنی انتقاد با شوخی، جامعه ی ما چقدر ظرفیت طنز دارد؟
هیچ کس از انتقاد خوشش نمی آید اما چگونه انتقاد کردن نیز موضوع مهمی است. من همیشه سعی می کنم خودم را جای کسی بگذارم که قصد انتقاد از او را دارم و ببینم اگر از من در این موقعیت همچین انتقادی با چنین لحنی بشود خوشم می آید یا نه. البته بعضی از صنف ها و اشخاص نیز به نوعی حساس و نازک نارنجی شده اند. مخصوصاً به خاطر توجهی که رسانه ای مثل تلویزیون به این حساسیت های بی دلیل می کند کار طنزنویس در تلویزیون بسیار دشوار شده. طنز نویس می بیند که با هیچ قشر و صنف و لهجه ای نمی تواند شوخی کند در نتیجه ناچار می شود به سمت کارهای خنثی برود و کارش از نوآوری تهی می شود. شوخی با لهجه ها، اقوام، صنف ها و اقشار امکاناتی به طنز نویس می دهد که می تواند منجر به تولید آثار طنز و کمدی متفاوتی در تلویزیون شود اما متاسفانه با توجه بیش از حد مسئولین به اعتراضات بی مورد امکان خلق همچین آثاری در تلویزیون محدود می شود.
• مطالبی که در فضای مجازی دست به دست میچرخد، طنز فاخر است یا هجو و هزل؟
طنز فاخر دقیقا یعنی چه؟! من همچین اسمی روی هیچ اثری نمی گذارم. شوخ طبعی از نظر من به چهار شاخه طنز، هزل، هجو و فکاهی تقسیم بندی می شود. آثاری که در شبکه های مجازی رد و بدل می شود می توانند جزء هر چهار دسته شوخ طبعی باشد درست مثل آثاری که به نام طنز در رسانه های رسمی امروز تولید می شود! تازه بعضی مواقع دوستان طنزنویس ما از روی دست همین جوانان فعال در شبکه های مجازی نگاه می کنند پس چرا باید نسبت به آدم های خوش ذوق و بی نام و نشان بی انصاف باشیم. حقیقت این است هیچ کدام از این شاخه های شوخ طبعی هم نسبت به دیگری برتری ندارد چه بسا اینکه شما بتوانید فکاهی خوبی خلق کنید که از طنز ضعیف دیگری بهتر باشد.
• استقبال از کتاب های طنزتان در حد انتظار شما بوده؟ اگر کتاب های خود را به صورت مجازی منتشر می کردید، بهتر نبود؟
خوشبختانه استقبال از کتاب های طنز نسبت به کتاب های جدی بهتر است البته میزان استقبال از کتاب ها در دنیای امروز به این هم بر می گردد که نویسنده چقدر در فضاهای مجازی فعال باشد با این حال من معتقدم که یک نویسنده خوب باید بیشتر وقتش را صرف تولید کار خوب کند تا تبلیغات و تبلیغ کار نویسنده بر عهده ناشر است. من اگر دنبال تبلیغات کارم بودم بهتر بود وارد کار تبلیغات بشوم و از این طریق کسب درآمد کنم تا نویسندگی. نویسنده خوب مخاطب خودش را دارد و نیاز به عکس گرفتن با سلبریتی ها و گذاشتن در شبکه های مجازی و فروش زوری کتابش به مخاطب را ندارد.
• شما در جایی گفته بودید طنزنویسی برای خانم ها مانند رانندگی کامیون است، منظور شما این بوده که چرا آقایان در شعر طنز فعال‌‌تر و موفق‌‌تر هستند؟
ببینید این موضوع خودش احتیاج به یک پژوهش گسترده دارد اول اینکه خیلی از خانم ها اصلاً از شوخی و طنز خوششان نمی آید، دوم اینکه همان طور که گفتم طنزنویسی هم مثل رانندگی کامیون یک شغل مردانه است و به یک خانم که می خواهد طنزنویس حرفه ای باشد همان قدر چپ چپ نگاه می شود که به یک خانم علاقه مند به رانندگی کامیون! سوم اینکه خانمی که وارد این حوزه می شود خط قرمزهای بیشتری نسبت به مردها دارد، چهارم اینکه برخی از آقایان دوست ندارند باور کنند که خانم ها نیز می توانند طنزنویس های خوبی باشند، فلذا تا می توانند جلوی پایشان سنگ اندازی می کنند یا حتی سعی می کنند آنها را از فضای حرفه ای دور کنند! پنجم اینکه یک خانم باید خیلی جسور و عاشق باشد که با تمام مشکلاتی که گفتم پای طنزنویسی بماند و ادامه بدهد. با همه اینها هستند معدود اساتیدی در این حوزه که بدون نگاه جنسیتی فقط به نوشته و کار نویسنده توجه می کنند تا اینکه برایشان مهم باشد که این کار را یک خانم نوشته یا آقا!
• سوژه های طنز خود را از چه منابعی دریافت می کنید؟
حقیقت این است که من به واسطه همکاری با حوزه های مختلف مثل مطبوعات، تلویزیون، رادیو و کتاب نمی توانم جواب مشخصی به این سوال بدهم چون هر حوزه ای سوژه مورد نظر خود را می طلبد، مثلاً وقتی برای تلویزیون می نویسم بیشتر سعی می کنم از زندگی الهام بگیرم اما در مطبوعات به هر حال ناچار به تولید کارهای به روز هستیم. با این حال من در مطبوعات هم سعی می کنم سراغ مصداق ها و خبرهای داغی که امروز مطرح هستند و فردا فراموش می شوند نروم و حداقل دنبال اتفاقات ماندگار تر باشم، فلذا بیشتر سعی می کنم موضوعات انسانی و اخلاقی عمیق تر را انتخاب کنم. حتی به نظر من طنزنویسانی که دنبال موضوعات روز داغ می روند خیلی آدم های باگذشتی هستند که حاضر می شوند قلم و فرصت محدود شان در زندگی برای خلق اثری ماندگار را وقف این موضوعات زودگذر کنند، اما حقیقت این است که مخاطب عجول روزنامه هم بیشتر دنبال همین جنس طنز است و کم تر دغدغه این را دارد که طنز خیلی عمیقی در روزنامه بخواند.
• تغییرات تکنولوژیک و گسترش شبکه های اجتماعی را بر طنز مطبوعاتی چگونه ارزیابی می کنید؟
شبکه های اجتماعی مخاطب امروز طنز را به سمت مطالب کوتاه و طنزنویسان را به سوی مینیمال نویسی برده اند. تاثیرات منفی نیز داشته است مثل این که خیلی زشت است طنز نویسی از روی دست جوانان فعال در شبکه های اجتماعی نگاه کند اما این روزها زیاد شاهد این موضوع هستیم.
• با کدام مجلات و روزنامه ها همکاری دارید؟
در حال حاضر به خاطر مشغولیت در چند پروژه در حوزه کتاب و تلویزیون فرصت همکاری مداوم با مطبوعات را ندارم اما در این سال ها با روزنامه اعتماد، روزنامه روزگار، روزنامه قانون، روزنامه آرمان، روزنامه شرق، هفته نامه گل آقا و… همکاری داشته ام.
• جشنواره ها و محافل طنز بسیاری در کشور برگزار می شود، آیا این جشنواره ها فقط برای سرگرمی مخاطبین است یا موجب ارتقای طنز فاخر و پرورش طنزپردازان هم می شود؟
واقعا خیلی وقت است که از جشنواره ها و این قبیل برنامه ها بی خبر هستم و بهتر است پاسخی ندهم چون اصولاً آدم جشنواره ای نیستم و به تعمد از این فضاها دوری می کنم.
• تا به حال شده مطلب یا شعری از شما با نام دیگری در فضای مجازی منتشر شود؟ برای جلوگیری از اینگونه موارد غیر اخلاقی چه باید کرد؟
بله با وجود اینکه من آنچنان اهل انتشار کارهایم در فضای مجازی نیستم اما این اتفاق چندین بار افتاده با این حال من حتی توضیحی بابت آن نداده ام و برایم اهمیت چندانی نداشته چون معمولاً تا کارهایم را در یک رسانه رسمی منتشر نکنم در اینترنت بازنشر نمی کنم. در یک مورد هم حتی خوشحال شدم که شعری از من به نام ایرج میرزا در اینترنت دست به دست می شد و طرفداران ایرج میرزا در ذیل شعر نظرات خود را نوشته بودند و از استحکام و قوت شعر استاد گفته بودند! طبیعتاً برای من که خودم هم از طرفداران ایرج میرزا هستم و او را از حیث روان بودن زبان شعرش در روزگار معاصر بی نظیر می دانم و می ستایم این عوضی گرفتن شعر من با حضرت ایرج نه تنها ناراحت کننده نبود بلکه خوشایند بود!
• با رادیو و تلویزیون هم همکاری داشته اید؟
با رادیو فرهنگ، ایران، جوان و … همکاری داشته ام و در حوزه فیلم نامه نویسی نیز با سینما و تلویزیون همکاری می کنم.
• اگر بخواهید مهم ترین مشکلات و کاستی های طنز مطبوعاتی در کشور را بیان کنید، به چه مواردی می پردازید؟
من بزرگترین مشکلم با طنزنویسی در مطبوعات امروز ایران همین تصور اشتباهی است که هم مخاطب، هم سر دبیران از طنز دارند و خیال می کنند طنز نویس باید مفسر مسایل سیاسی روز باشد.
امیدوارم روزی اوضاع جامعه سیاست زده ما بهتر از این شود و اینکه طنزنویس ها خودشان نباید بگذارند کسی از آنها استفاده ابزاری کند.
• در مورد آثارتان توضیح مختصری بدهید :
اجازه بدهید درباره آثارم هم توضیحی ندهم چون اصولاً من بعد از انتشار کارهایم دیگر به آنها فکر نمی کنم. شاید به این دلیل که کارهای منتشر شده و پخش شده من ۱۰ درصد از کارهای انجام شده ام تا امروز نیست. اصولاً آدم تنبلی هستم و فقط می نویسم تا وقتی یک نفر تماس بگیرد و بگوید فلان کار را می خواهیم انجام دهیم و من تازه یادم می افتد که اِ قبلا همچین چیزی نوشتم و آرشیو کردم و حتی دنبال انتشارش هم نرفتم. برای همین اصلاً گاهی یادم می رود که قبلاً چه چیزی نوشتم! قضاوت و توضیح در باره کارم را به عهده مخاطب می گذارم.
با تشکر از وقتی که در اختیار پایگاه خبری شیرین طنز قرار دادید.
سید علی روح الامین – شیرین طنز – تیر ۹۵
