به بهانه جشنواره طنز سوره در مورد جایگاه طنز با طنزپردازان کشور به گفت و گو نشستیم تا چالش ها، فرصت ها و جریان های طنز پس از انقلاب را باز شناسی کنیم.
برخی کلمات و واژه ها هستند که شاید هر روز در زندگی خود آن ها را به کار می بریم و در اس ام اس های خود استفاد می کنیم ولی کمتر پیش می آید که به معنای آن ها توجه کنیم. برخی از این کلمات هستند که معنی جالب و خنده دار دارند و شاید تعمق بیشتری بر روی آنها باید داشت. در رابطه با جایگاه طنز در کشور با عباس احمدی، مهدی فرج الهی و سید امیر سادات موسوی میزگردی در پایگاه خبری حوزه هنری برگزار کردیم که قسمت اول آن را می خوانید:
هدف غایی طنز خنداندن نیست
خبرنگار:
با توجه به اینکه طنز همیشه و همه جا مغفول مانده و نسبت به دیگر شاخه های ادبی کمتر به آن بها داده شده است، جایگاه فعلی طنز در کشورمان را در چگونگه ارزیابی می کنید؟
مهدی فرج الهی:
با توجه به تمام اتفاقاتی که در زمینه طنز افتاده است، شاید بتوان این نتیجه گیری را کرد یا از اهل فن و صاحب نظران ادبی پرسید که با در نظر گرفتن این که هر دهه را به موضوع خاصی اختصاص داده اند، در این دهه ای که قرار گرفته ایم مسلما طنز در شاخه شعر و ادبیات جریان ساز بوده است. طنز جایگاه ویژه ای از زمان های گذشته داشته است و به مراتب نیاز آن در جامعه احساس می شود و اگر درست به مخاطب ارائه شود به طور حتم خواهان زیادی دارد.
حتی با استناد به آمار نمایشگاه کتاب می توان به کتاب ناصر فیض با نام «فیض بوک» اشاره کرد که جزء کتاب های طنز پر فروش انتشارات سوره مهر بوده است.مردم ما مردم شوخ طبعی هستند و به این واسطه سخت می توان آنان را خنداند. هر چند هدف غایی طنز خنداندن نیست. اما این روحیه شوخ طبعی میان مردم ما آنان را از دیگر ملل متمایز می کند، زیرا زبان فارسی ما زبان ویژه ای است و این قابلیت را دارد که شعر در نهایت زیبایی سروده شود و طبیعتا به خاطر همین ویژگی ها، کنایه ها و ایهام های زبانی وکج تابی هایی که در زبان ما هست؛ طنز و شوخ طبعی هم یک ویژگی خاصی به شمار رود.
طنز به تعالی انسان می پردازد
خبرنگار:
با توجه به ویژگی هایی که از زبان فارسی گفتید تمایز زبان ما با دیگر ملل مختلف در چه مواردی است؟
مهدی فرج الهی:
از این رو می گویم کشور ایران وضعیت متمایزی نسبت به سایر کشورهای دیگر دارد که بسیاری از لطیفه های فرهنگ دیگر کشورها فارغ از اینکه در ترجمه خیلی از مسائل و مفهوم آن از دست می رود اما مردم ما به آن موضوع نمی خندند و جذابیت زیادی برای آنان ندارد.
به همین جهت می توان گفت چه در گذشته و چه در حال حاضر طنز وضعیت متفاوتی دارد و شرایط مثبتی را طی می کند. البته در کشورهای دیگر موضوعاتی که دست مایه طنز می شود در فرهنگ ما مناسب نیست و مردم آن را نمی پسندند مانند شوخی با مذهب و یا پرداختن به مسائلی جنسی که زیاد مورد پذیرش نیست.
اما بزرگان طنزپرداز کشورمان بیشتر معتقدند که هدف غایی طنز باید تعالی انسان باشد. محتوا و مضمون طنز باید نگران سرنوشت انسان باشد. مسلما این دو دیدگاه خیلی متفاوت است و من طبیعتا این نگاه را می پسندم.
خبرنگار:
بسیاری از طنزهایی که وجود دارد اگر سمت و سویی از مذهب داشته باشد، تحت فشار افکار عمومی قرار می گیرد یا سریع قضاوت می شود و برداشت ناصحیحی از آن طنز دارند، در برابر این موضوعات و سوء تفاهمات چه تدابیری وجود دارد؟
البته تمام این موضوعات مختص ایران نیست، وقتی در تاریخ کمدی اروپا و آمریکا هم بررسی می کنیم، متوجه می شویم در دورانی که به دهه ۵۰ و ۶۰ معروف است، کمدی ها به سمتی رفتند که هر موضوعی را عنوان می کردند؛ اما بعد از یک دوره ۲۰ ساله موجی به وجود آمد که نگاه های مبتذل کنار گذاشته شد و جنبش هایی به نام آلترناتیو کمدی یا «کمدی جایگزین» شکل گرفت. از ویژگی های «کمدی جایگزین» این بود که مسائل نژاد پرستارانه باید حذف شود و کسی را نباید مسخره کرد یا مسائل جنسی را در زمینه طنز کنار گذاشته شود. این نوع دیدگاه باعث شد تا طنزپرداز را ضابطه مند کند و به او بفهماند که درست است آزادی وجود دارد اما برای این آزادی باید حد و مرز قائل شد.
اما نوع نگاهی که در کشورمان وجود دارد یک پسند عمومی است و این مسئله که بعضی از شوخی ها در روحیه عمومی مردم ما جایگاهی ندارد یک مسئله عمومی و فرهنگی است.
در کشور ما بیشتر مخاطبان طنز، منتظر شعرهای طنز هستند
البته با توجه به صحبت هایی که آقای فرج الهی داشتند باید بگویم، به نکته های خوبی درباره تفاوت نگاه کشورمان به مقوله طنز و زبان اشاره شد، نوع زبان ما در خلق آثار کاملا متفاوت است. به عنوان مثال:
اگر به تاریخ طنز کشورمان نگاهی بیندازیم بیشتر آثار طنز به زبان شعری هستند در حالیکه در کشورهای آمریکا و اروپا بیشتر طنز آنها کمدی های روی صحنه است و جلسات شعرخوانی طنز را در برنامه آنها نمی بینیم. در کشور ما بیشتر مخاطبان طنز، منتظر شعرهای طنز هستند چون در زبان ما شعر شکل عروضی دارد ولی در دیگر کشورها این نوع عروضی شعر وجود ندارد و بیشتر استندآپ کمدی است که فرد با مهارت بیانی مخاطب خود را جذب می کند. این تفاوت های عمده باعث شده است که زبان ما به یک زبان نکته سنج و ریزبین تبدیل شود که کلمات به شکل ویژه ای دست مایه یکسری شوخ طبعی ها می شوند.
البته این تفاوت هایی که گفته شد به تاریخ ادبیات جهان ( ایران و اروپا) بر می گردد که بیشتر محمل بیان طنز شعر بوده است. حتی زمان جمال زاده هم داستان بلند به شکل مرسوم وجود نداشته، بعد شکل طنز نویسی هم متفاوت بوده است. مانند تعابیری همانند «آیرونی» که اگر بخواهیم ترجمه هم بکنیم به مشکل بر خواهیم خورد.
واقعیت این است که واژه طنز خیلی قدمت ندارد، بیشتر از زمان مشروطه به بعد مخاطبان خود را پیدا کرد. معمولا طنز را از هزل، هجو، فکاهه و شوخ طبعی جدا کرده اند.
ادامه دارد…
پایگاه خبری حوزه هنری
