طنز در بیش از سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی فراز و نشیب های زیادی به خود دیده است و چند نسل نیز در این سیر و سلوک، پرورده شده اند و نامی از خود بر جای گذاشته اند. جلال سمیعی، روزنامه نگار و نویسنده کشورمان، نیز از تازه نفس های این راه است و به دلیل تخصص و فعالیتی که در رسانه های کشور داشته با دستی پر و پشتوانه ای از اطلاعات تاریخی و تحلیلی در رابطه با طنز کشور به میدان آمده است.
به گزارش شیرین طنز، جلال سمیعی نویسنده، مجری تلویزیون و روزنامه نگار طنزپرداز کشور در گفت و گو با خبرنگار پایگاه خبری حوزه هنری با بیان این که طنز بعد از انقلاب اسلامی دو دوره مشخص دارد، عنوان کرد: یک دوره بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی حکومت پهلوی رخ داده است و نشریات پر تعداد طنز که خیلی هایشان نوظهور و موقت هستند.
وی ادامه داد: این نشریات عمدتا با تندی، توهین و هجو خاندان پهلوی و رژیمی که دستش از امور اجرایی کوتاه است فعالیت کردند و حتی می توان گفت همراه با بخشی از تمایلات خشمگینانه هم هست؛ البته نه با آن موج عمومی انقلابی که مطالباتش چیزهای دیگری بود. در کاریکاتور های آن دوره نیز می بینیم که خیلی هجو خاندان پهلوی و سیستم گذشته است و طبیعی هم هست. وقتی دگرگونی اتفاق می افتد خیلی هایی که به هر دلیلی آسیب دوره قبلی را دیده اند و یا احساس می کنند باید بر روی موجی که در اجتماع هست سوار باشند، محتوایی را منتشر می کنند که تا قبل از آن اجازه انتشارش را نداشته اند.
این طنزپرداز گفت: بعد از تثبیت فضای فرهنگی در ایران، در یک دوره عملا طنز نداریم. ادبیات انقلاب اسلامی سال ها قبل از پیروزی انقلاب آغاز شده است؛ اما طنز پس از انقلاب و از اوایل دهه ۶۰ دوره جدیدش شروع می شود و عده ای از طنزپردازان قدیمی نشریه توفیق، چند نشریه همچون توفیقیون و فکاهیون راه می اندازند که به دلایل مختلف چندان دوام نمی آورد.
سمیعی درباره مهم ترین ویژگی های طنز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز گفت: مهم ترین ویژگی طنز در بعد از انقلاب این است که خط قرمز های جدیدی به وجود می آید. یکی این که طنز اروتیک و شوخی با موضوعات و محتوای جنسی آن طور که در توفیق وجود داشت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نداشتیم. همچنین شوخی با شخصیت های دینی و مفاهیم مذهبی نیز جزو خط قرمزها می شود. همچنین کشور درگیر جنگ تحمیلی می شود و زخم خورده شهادت ها و آسیب های مردم در انقلاب سال ۵۷ است و در این شرایط کسی خیلی جسارت این را ندارد که بخواهد طنز را شروع کند تا کیومرث صابری فومنی سال ۶۳ ستون یادداشت های طنزآمیز یک حاجی را در نشریه داخلی بعثه امام خمینی (ره) با عنوان «داستان های جعفر‌آقا» برای حاجی های ایرانی منتشر کرد.
وی ادامه داد: ستون «دو کلمه حرف حساب» صابری فومنی نیز در دی ماه ۱۳۶۳ در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید و پس از گذشت حدود شش سال از انتشار اولین «دو کلمه حرف حساب»، در آبان ماه ۱۳۶۹ اولین شماره هفته‌نامه گل‌آقا توسط صابری فومنی منتشر شد.
این نویسنده و روزنامه نگار درباره علت تعطیلی هفته نامه گل آقا نیز گفت: مهم ترین ویژگی که باعث شد هفته نامه گل آقا تعطیل شود و مرحوم صابری فومنی دیگر این راه را ادامه ندهد این بود که ایشان نسبت به روزگار خود پیشرو بود و به اوج رسید و خط قرمزهای شخصی که داشت باعث شد تا با وجود آن که خط قرمزهای رسانه ای به ظاهر در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی جا به جا شد، ایشان نتواند از آن خط قرمز ها جلوتر برود و عده ای از شاگردان و شخصیت های پس از او در طنز، از گل آقا عبور کردند. همچنین به‌نظرم آقای صابری به لحاظ جسمی و روحی دیگر توان سابق را نداشت و خودشان هم کمی بعد از تعطیلی هفته نامه به رحمت خدا رفتند.
البته ابوالفضل زرویی نصرآباد، ناصر فیض و اسماعیل امینی را در همان نسل داریم که این نسل باید بر اساس ادبیات تازه سیاسی و اجتماعی می توانستند سخن بگویند. این نسل مشخص را هم در طنز رسانه ای داریم تا اتفاقات جدید و دولت های بعد که مقداری فضای سیاسی کشورمان به سمت بی اعتمادی رفت و فکر می کنم در تمام ۳ دهه ای که پس از پیروزی انقلاب اسلامی طنز داریم، ضعیف ترین دوره طنزنویسی کشورمان، با وجود آن که می گویند طنز در فضای بحران به وجود می آید، به نظرم دو دولت دوره پیشین بوده است.
سمیعی خاطرنشان کرد: متاسفانه طنزنویسان اولین قربانیان فضای سوء تفاهم می شوند و حتی زبان معجزه گر طنز هم که می تواند گره گشا باشد گاهی به قدری فضا بحرانی و وهم آلود است که خود طنزنویسان ترجیح می دهند کاری نکنند که قربانی شوند.
این طنزپرداز همچنین با بیان این که در فضای غیر رسمی طنز اولین واکنش ها به بحران، خلق طنز است، عنوان کرد: در حوزه تعامل و مدارا با شوخی و تعریف حوزه های طنزآوری بحران همیشگی داریم. ما موضوعاتی داریم که یا مقدس اند و یا ترجیح داده شده که مقدس باشند. همچنین تاریخ ما چه قبل از انقلاب و چه در قیام های دیگری که در طول تاریخ کشورمان رخ داده، تاریخ تلخی است. در دوره مشروطه مقطعی است که دهخدا جریان شوخی و طنز را به جلو می برد. اما واقعیت اینجاست که طنز در مقاطع مهمی هم نتوانسته است در وقایع تلخی که به وجود آمده تاثیرگذار باشد و علتش هم همین است که پیش تر گفتم؛ قداست و یا شبه قداستی در خیلی از اتفاقات وجود دارد و تلخی بیش از حدی در آن ها هست که فرصت شوخی نمی‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: طنزنویسان در خیلی از برهه های زمانی ترجیح داده اند ساکت باشند؛ چرا که اولین قربانی حوادث و بحران ها بوده اند. البته ما موضوعی داریم که همیشه در حال گسترش بوده و آن فضای غیر رسمی است. فضای غیر رسمی یعنی چیزی به غیر از مطبوعات، رسانه ها و سایت های خبری یعنی اینترنت، وایبر، فیسبوک و پیامک و چیزهایی از این دست. حوزه ای که به لحاظ ظاهری و رسمی نظارت مشخص بر روی محتوایش وجود ندارد و آدم ها احساس می کنند که آنجا راحت تر می توانند اعتراض و یا نقد کنند و با خیلی از موضوعات شوخی کنند.
سمیعی با تاکید بر این که فضای غیر رسمی منجر به تولید آثار رسمی در کشورمان نمی شود، اظهار کرد: چرا که بسیاری از این افراد دلیل شهرتشان این است که می گویند تن به فضاهای رسمی رسانه ای کشور نمی دهند. آقای زرویی سال ها پیش جمله ای گفته اند که به نظرم سرمشق ماست. گفتند ما طنزنویسان به لحاظ شوخی نمی توانیم از حوزه واقعی و رسمی جامعه جلوتر باشیم؛ چرا که خیلی آدم ها ممکن است در اجتماع خیلی حرف های تندتری بزنند و شوخی ها و هجوهای تندتری هم ارائه دهند. اما من اگر طنزپرداز رسانه های رسمی باشم، موظف هستم در چارچوب خط قرمز هایم کار کنم و هیچ وقت نمی توانم مانند آن ها هر حرفی را بزنم. بنابراین تصور نمی کنم که فضای غیررسمی کشورمان برای فضای رسمی بتواند تولیدی ارائه دهد.
جلال سمیعی متولد ۱۳۶۱ شهرری و کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی (گرایش روزنامه‌نگاری) از دانشگاه علامه طباطبائی و کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی (گرایش تحقیق در ارتباطات) ـ دانشگاه آزاد تهران مرکزی است. وی روزنامه نگار و طنزنویس و مشاور تبلیغاتی و هم اکنون نیز مدیر پروژه راه‌اندازی سایت هنرمندان حوزه هنری است.
