جوک حکایتی کوتاه است که برای خنداندن دیگران گفته میشود.
تعریف
جوک عموماً یک پرسش، داستان کوتاه یا توصیف موقعیتی است که به قصد مفرح بودن تعریف میشود و برای رسیدن به این هدف از ابزارهایی مانند کنایه، ریشخند و بازی با کلمات استفاده میکند. شوخی دستی یا شوخی عملی با جوک تفاوت دارد:
در شوخیهای عملی عنصر خنداننده عاملی فیزیکی است و در جوک، کلامی. به عنوان مثال ریختن نمک در ظرف شکر شوخی عملی محسوب میشود. جوک عموماً برای سرگرمی مخاطب گفته میشود و عکسالعمل مطلوب آن خنده است. اگر جوک خندهای در پی نداشته باشد، بیمزه، لوس یا خنک دانسته میشود. با این حال مانند اشکال دیگر کمدی، هجو، شوخی و …جوک گفتن میتواند مقاصد دیگری را نیز دنبال کند.
اجزا
شوخیهای کلامی، به طور کلی، از سه بخش تشکیل شدهاند:
مقدمه
میانه
لُب مطلب
در مقدمه، زمینهٔ مناسب برای گفتن جوک آماده میشود. این زمینه انتظاراتی ایجاد میکند که قرار نیست برآورده شوند. میانه به صورت مکالمه است و لب مطلب (Punchline) در پایان میآید و خنده را در پی دارد.
قدمت
جوک دست کم از سال ۱۹۰۰ پیش از میلاد بخشی از فرهنگ بشر بوده است. براساس مطالعهای که دکتر پل مکدونالد از دانشگاه ولورهمپتون انجام داده، قدیمیترین جوک شناخته شده، متعلق به دوران سومریان است و از دستهٔ جوکهای باد معدهای است. اخیراً سندی به نام «دوستدار خنده» کشف شده است که با استناد به آن میتوان درکی از مفهوم جوک در دوران باستان به دست آورد. این کتاب که به زبان یونانی و احتمالاً در سدهٔ سوم یا چهارم پیش از میلاد به قلم هیروکلس و فیلاگریوس نوشته شده و مشتمل بر ۲۶۰ جوک است.
روانشناسی جوک
اینکه چرا میخندیم، موضوع مطالعات جدی دانشگاهی بودهاست از جمله:
امانوئل کانت در کتاب نقد داوری
هنری برگسون در کتاب خنده
زیگموند فروید در کتاب شوخیها و ارتباط آنها با ضمیر ناخودآگاه
آرتور کوستلر در کتاب عمل خلاقیت
ماروین مینسکی در کتاب جامعه ذهن
ادوارد دوبونو در کتاب طرزکار دستگاه ذهن
منبع : همان